Bilindiği gibi doğal afetlerden özellikle depremlerden çok etkilenen ve yüksek
derecede risk taşıyan bir coğrafyada yaşıyoruz. Bu, kabul ettiğimiz ancak boyun
eğmeden mücadele etmemiz, önlemler almamız gereken bir gerçektir. Günümüz
teknolojisiyle, depreme yol açan olayları önleyemeyeceğimizi veya depremi
önceden kestiremeyeceğimizi biliyoruz; ancak deprem zararlarını azaltma
imkânına sahip olduğumuz da bir gerçektir. Başbakanlık Afet ve Acil Durum
Yönetimi (AFAD) bünyesinde kurulmuş olan Deprem Dairesi, depreme hazırlık,
deprem zararlarının azaltılması, deprem riskinin belirlenmesi ve yönetimi,
depremler konusunda halkın bilgilendirilmesi konularında hizmet vermekte olup
ülke çapında Ulusal Sismolojik Gözlem Ağı ve Türkiye Kuvvetli Yer Hareketi
Gözlem Ağlarını işletmektedir. Bunun yanı sıra Başkanlığımızın katkılarıyla
hazırlanmış olan Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı “UDSEP-2023”, 18
Ağustos 2011 gün ve 28029 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir. Artık ülkemizin deprem konusunda yol haritası vardır ve bu belgeyle
deprem zararlarının azaltılması yönünde önemli adımlar atılacağına inanmaktayız.
23 Ekim 2011 ve 9 Kasım 2011 tarihlerinde Van ilinde meydana gelen depremler
maalesef her zamanki gibi acı tabloyu tekrar gözlerimizin önüne koymuştur.
Deprem yönetmeliğimize göre yapılmayan yapılardan oluşan yerleşim alanlarımız,
kırsal alanlardaki kötü yapı stokumuz, her depremde olduğu gibi yine ön plana
çıkmıştır. Bu kötü tablonun önüne geçmenin yolu tüm yurttaşlarımızın deprem
zararlarının azaltılması konusunda gerekli bilinç seviyesine ulaşmasından
geçmektedir. Bu hedefe varmak için Daire Başkanlığımıza büyük görevler
düştüğünün farkındayız. Bu kapsamda yapılan çalışmalarımızın ileride meydana
gelebilecek depremlerin yaratacağı zararların azaltılması ve bu konudaki
duyarlılığın artırılmasına küçük de olsa bir katkı sağlayacağına inanıyoruz. Bu
içerikte düzenlenen raporun hazırlanmasında emeği geçen tüm çalışma
arkadaşlarıma katkılarından dolayı teşekkür ederim.
Dr. Murat NURLU
Deprem Dairesi BaĢkanıiii
KATKI SAĞLAYANLAR
Bu çalıĢma BaĢbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi BaĢkanlığı
(AFAD) Deprem Dairesi BaĢkanlığı çalıĢanlarının katkılarıyla
hazırlanmıĢ olup,
Ayrıca çalıĢmaların çeĢitli aĢamalarında;
AFAD Deprem DanıĢma Kurulu Üyeleri‟nden, Sn. Prof. Dr. Ali KOÇYĠĞĠT ve
Sn. Prof. Dr. Mithat Fırat ÖZER ,
Harita Genel Komutanlığından, Sn. Albay Onur LENK,
Van Ġl Afet ve Acil Durum Müdürlüğünden, Sn. Zahide ÇOLAKOĞLU,
ABD Jeoloji Kurumu (USGS)‟den, Sn. Prof. Dr. Mehmet ÇELEBĠ, Dr. Thomas
Holzer ve Dr. Katherine Sharer,
Norveç Bergen Üniversitesinden, Sn. Prof. Dr. Jens HAVSKOV
yer almıĢlardır.iv
YÖNETĠCĠ ÖZETĠ
23 Ekim 2011 tarihinde Van Ģehir merkezinin yaklaĢık 20 km. kuzeyinde Erçek
gölünün batısında Kasımoğlu köyü civarlarında kuvvetli bir deprem meydana
gelmiĢtir. AFAD Deprem Dairesi tarafından iĢletilen Ulusal Sismoloji Gözlem Ağı‟
nın verilerine göre yerel saatle 13.41‟de meydana gelen bu depremin koordinatları
38.68 K – 43.47D, derinliği 19.07 km. ve yerel magnitüd değeri 6.7 olarak
hesaplanmıĢtır. Yerel magnitüd olarak hesaplanan “6.7” değeri tekrar ele alınarak
moment magnitüd değerinin de verilmesine karar verilmiĢ ve depremin moment
magnitüd değeri 7.0 olarak belirlenmiĢtir.
Depremin meydana gelmesinden hemen sonra elde edilen bilgiler AFAD
BaĢkanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Merkezine ve aynı anda Van ilinin afet ve
acil durum yöneticilerine aktarılarak gerekli uyarılar ve bilgilendirmeler
sağlanmıĢtır. Aynı zamanda ekibimiz ilgili BaĢbakan Yardımcısı ile birlikte yaklaĢık
4 saat içinde deprem bölgesine ulaĢmıĢ, bir taraftan kriz yönetimine destek
verirken aynı zamanda depreme ait saha çalıĢmalarına baĢlanılmıĢtır.
Mw= 7.0 olan bu depremin yapılan odak mekanizması çözümleri yaklaĢık DoğuBatı doğrultulu bindirme karakterinde bir faylanma mekanizmasını vermiĢtir. Arazi
çalıĢmalarında bu özelliklerde yüzey kırığına rastlanılmamasına rağmen morfolojik
belirtiler, depremin neden olduğu etkiler ve gözlenen kütle hareketleri ile mevcut
fay haritaları depremin yaklaĢık Doğu-Batı doğrultulu Everek fayı ile iliĢkili
olduğunu göstermektedir. Bu iliĢki aynı zamanda deprem lokasyonunun konumu
ile de sağlanmaktadır. Arazi çalıĢmalarında çalıĢma alanının birçok bölümünde
deprem sonrası oluĢan heyelan, kaya düĢmesi, sıvılaĢma ve yanal yayılma gibi
ikincil olaylara da rastlanılmıĢtır.
23 Ekim 2011 tarihinde meydana gelen ilk depremi Van-Merkez olarak
adlandırıyoruz ve bu deprem sığ derinlikte bir deprem değildir. Mevcut büyük
depremlerden elde edilen bilimsel sonuçlardan hareketle, 7.0 moment magnitüd
değerine sahip olan bir depremin özellikle gevĢek zeminli bir bölgede en azından
yüzey kırığını kilometrelerce takip etmemizi sağlayacak verileri sağlaması ve
hasarın çok daha geniĢ alanlarda gözlenmesi beklenmelidir. Ancak deprem
derinliğinin 19.02 km gibi derinde olması sığ depremlere göre gözlenmesi gereken
bu özellikleri sağlamamıĢtır.
23 Ekim 2011 Van-Merkez depremi her yönüyle ilginç bir depremdir. Ülkemizde
hiçbir depremde çok kısa bir zaman aralığında artçı deprem değerleri bu kadar
büyük ve çok sayıda olmamıĢtır. Depremin birinci haftasında bölgede büyüklüğü
4.0-4.9 arasındaki deprem sayısı 114, magnitüdü 5.0 dan büyük olan deprem
sayısı ise 7 dir. Ġlk ay içinde, bölgede her gün ortalama olarak 180 adet artçı
deprem meydana gelmekteydi. 9 Aralık 2011 tarihi itibariyle bölgedeki toplam artçı
deprem sayısı 6284 adete ulaĢmıĢ bulunmaktadır.v
Deprem bölgesi mevcut fay haritalarına göre tektonik açıdan oldukça aktif bir
bölge görünümünde olup çok sayıda kırıklı/faylı bir yapıya sahiptir. Deprem
artçılarının bu kadar yoğun olması, odak mekanizmalarının çeĢitlilik göstermesi bu
tektonik yapıyla iliĢkilidir. Genel tanımlama itibariyle bölgede daha derinde
meydana gelen 7.0 büyüklüğündeki depremle bu sistem harekete geçmiĢtir süreç
içinde küçük faylar birbirini tetikleyerek deprem aktivitesini yoğunlaĢtırmıĢtır.
Ġlk depremin artçı deprem aktivitesi yoğun bir Ģekilde devam ederken 9 Kasım
2011 tarihinde yerel saatle 21.23‟de Van Ģehir merkezinin yaklaĢık 10 km.
güneyinde Edremit ilçesi sınırları içinde, Van gölünün hemen kıyısında yerel
magnitüd değeri 5.6 (Mw= 5.7) olan bir deprem daha meydana gelmiĢtir. Bu
depremin özelliği; deprem aktivitesinin gözlendiği Van il merkezinin kuzeyindeki
tektonik açıdan karmaĢık bir yapıda olan bölgenin tersi istikametinde güneyinde
yer alması, odak mekanizması çözümünün 23 Ekim 2011 tarihli depremden farklı
olması ve il merkezinde kuvvetlice hissedilmesidir. Bu deprem bazı araĢtırıcılara
göre 23 Ekim 2011 depreminin artçısı olarak değerlendirilmektedir.
Bu çalıĢmamızda gerek 23 Ekim 2011 Van-Merkez gerekse 9 Kasım 2011 VanEdremit depremlerinin ve yaklaĢık 160 adet artçılarının odak mekanizması
çözümleri yapılmıĢ mevcut fay haritaları ile deneĢtirilmiĢ ve oluĢum mekanizmaları
da ortaya konulmuĢtur.
Deprem sonucu açığa çıkan enerji miktarı da oldukça büyüktür. 23 Ekim 2011
tarihinde meydana gelen ana Ģokun oluĢturduğu enerji 2.09x10
15
Joule olarak
hesaplanmıĢtır. HiroĢimaya atılan atom bombasının 15000 ton TNT değerinde
olduğu düĢünüldüğünde (1 Ton TNT= 4.2x10
9
Joule) söz konusu ana Ģoktan açığa
çıkan enerjinin HiroĢima‟ya atılan atom bombasının yaklaĢık 33.2 katına eĢit
olduğu söylenebilir. Meydana gelen artçılarda hesaba katıldığında açığa çıkan
enerji yaklaĢık 2.36x10
15
Joule değerine ulaĢılmaktadır ve bu değer 37 atom
bombasının patlamasıyla ortaya çıkan enerjiye denktir.
AFAD, meydana gelen depremler sonucu 644 vatandaĢımız hayatını kaybettiğini,
252 vatandaĢımız sağ olarak enkazlardan kurtarıldığını, 9 Aralık 2011 tarihi
itibariyle Van Ġli Merkez‟e bağlı köyler ve ErciĢ Ġlçesi‟nde toplam 17005 konut yıkıkağır hasarlı olduğunu belirleyerek bu bilgileri kamuoyu ile paylaĢmıĢtır.
Van Depremleri ile ilgili çalıĢmalarımızda AFAD Deprem Dairesi olarak teknolojinin
sağladığı imkânlardan da en yüksek seviyede faydalanılmıĢtır. Yetkili kullanıcısı
olduğumuz “International Charter”, depremden hemen sonra aktive edilmiĢ, yoğun
bir iĢbirliği ile bölgeye ait deprem öncesi ve sonrasına ait uydu görüntüleri elde
edilerek iĢlenmiĢ ve ilgili yerlere gönderilmiĢtir. Benzer Ģekilde HGK tarafından
sağlanan ortofoto görüntülerde çalıĢmalarımızda çok önemli bir rol oynamıĢ,
oldukça hassas olan bu hava fotoğrafları kriz yönetiminde etkin olarak vi
kullanılmıĢtır. Özellikle çadır alanlarının kontrolü, yer seçimi çalıĢmaları, tektonik
aktivitenin izlenmesinde kullanılan ortofoto görüntülerin Harita Genel Komutanlığı
tarafından hızlı bir Ģekilde sağlanması, ileride meydana gelebilecek afet
olaylarında bu tarzda yapılacak çalıĢmaların ne kadar yararlı olduğunu
kanıtlamıĢtır.
AFAD Deprem Dairesi tarafından iĢletilen diğer bir ulusal sistemimiz olan Kuvvetli
Yer Hareketi Gözlem Ağı‟ndan, meydana gelen depremlerle ilgili ivme kayıtları
elde edilmektedir. 23 Ekim 2011 tarihli (Mw=7.0) ilk depremle ilgili olarak Muradiye
istasyonunda ölçülen en büyük ivme değerleri; KG doğrultusunda 178.5 cm/sn
2
,
DB doğrultusunda 168.5 cm/sn
2
ve düĢey doğrultuda 75.5 cm/sn
2
‟dir. 9 Kasım
2011 tarihindeki meydana gelen Van-Edremit depremi (Ml=5.6) sırasında ölçülen
en büyük yatay ivme değeri de yine depremin dıĢ merkezine en yakın (3.66 km)
olan Van-Merkez istasyonu tarafından kaydedilmiĢ olup, en büyük ivme değerleri;
KG doğrultusunda 148.1 cm/sn
2
, DB doğrultusunda 245.9 cm/sn
2
ve düĢey
doğrultuda 150.5 cm/sn
2
‟dir. Van-Edremit istasyonu tarafından ölçülen en büyük
ivme değerleri ise, KG doğrultusunda 65.7 cm/sn
2
, DB doğrultusunda 102.6 cm/sn
2
ve düĢey doğrultuda 44.3 cm/sn
2
‟dir. Yerel zemin sınıfı Z3 olan Muradiye ve VanMerkez istasyonlarından ölçülen ivme kayıtlarından hesaplanan tepki spektrum
(%5 sönüm oranları) eğrileri incelendiğinde, her iki yer hareketinin 1. Derece
deprem bölgesi için tanımlanan tasarım spektrumlarının altında kaldığı
görülmektedir.
Yaptığımız bir diğer çalıĢmada, 23 Ekim 2011 tarihinde meydana gelen VanMerkez (Mw=7.0) ve 9 Kasım 2011 Van-Edremit (Mw=5.7) depremleri göz
önünde bulundurularak deprem bölgesi ve yakın çevresinde yaratabileceği en
büyük yer ivmesi ve sismik Ģiddet değerleri tahmin edilmiĢtir. Van-Merkez
depreminde tahmin edilen en büyük ivme değeri Merkez'e bağlı Kasımoğlu ve
Yumru tepe köylerinde 351 cm/sn
2
olarak hesaplanmıĢtır. Van– Edremit
depreminde ise tahmin edilen en büyük ivme değeri Van Merkez ilçesinde 53
cm/sn2, Edremit ilçesinde 58 cm/sn
2
olarak hesaplanmıĢtır. Bu ivmelere göre
tahmin edilmiĢ maksimum sismik Ģiddet değerleri Van-Merkez depremi için IX,
Van-Edremit depreminde ise VI olarak tahmin edilmiĢtir.
Yapısal hasar açısından incelendiğinde, depremin en fazla etkili olduğu Van ve
ErciĢ merkezlerindeki yapılar genellikle, ülkemizde çok yaygın olan 4-8 katlı
betonarme türü yapılardan oluĢmaktadır. Binaların büyük bir çoğunluğunda
asmolen döĢeme kullanılmıĢ, özellikle yıkılan binaların giriĢ katlarında yükseklikleri
normal kat yüksekliğinin iki katına kadar olan yükseklikte dükkanların olduğu tespit
edilmiĢtir. Köylerde, mevcut yapı stokunun büyük bir çoğunluğu kerpiç, taĢ ve
briket kullanılarak yapılmıĢ, hizmet ömrünü doldurmuĢ yığma yapılardan
oluĢmaktadır. Bu yapılar, hiçbir yönetmelik, standart ve tasarım kuralları dikkate
alınmadan, sadece düĢey yükler düĢünülerek, yöre halkı tarafından 1 veya 2 katlı
olarak inĢa edilmiĢlerdir. Bilgisizlik, ekonomik yetersizlikler, zor arazi Ģartları ve vii
geleneksel yapım teknikleri gibi nedenlerle hemen hemen bütün yapılarda harç
malzemesi olarak kedi kumu denilen toprak ince taneli malzeme kullanılmıĢtır.
Yığma yapılarda, gelen yükleri güvenli bir Ģekilde dağıtan ve destek elemanları
olarak kullanılan yatay ve düĢey hatıllar bu bölgede genellikle ahĢaptan olup
sayılarının yetersiz ve düzensiz olarak yerleĢtirildikleri gözlemlenmiĢtir. Ayrıca, bu
elemanların taĢıyıcı duvarlara kenetlenme boylarının çok kısa ve zayıf bir Ģekilde
yerleĢtirildikleri tespit edilmiĢtir. Kısaca kalitesiz yapı malzemesi, deprem
yönetmeliğine uymayan yapılar ve denetimsizlik bölgedeki hasarın en önemli
nedenleridir.viii
SUMMARY
A destructive earthquake occurred 20 km. North of Van City Center near
Kasımoğlu Village (West of Erçek Lake) on 23 October 2011 at 13:41 local time.
According to the National Seismological Observation Network, operated by Prime
Ministry Disaster and Emergency Management Presidency (AFAD) magnitude of
earthquake is Ml:6.7 and the depth is 19.07 km. Epicentral coordinates are
determined as 38.68N-43.47E. After comprehensive calculations, moment
magnitude is calculated as Mw:7.0 for this earthquake.
Immediately after the event, all necessary information about the earthquake was
transmitted to National Crisis Management Center established at AFAD
headquarters and to high level local authorities of Van. Team of AFAD Earthquake
Department reached to Van with Deputy Prime Minister responsible from disaster
and emergency management 4 hours after the event and contributed to crisis
management at Van. Field studies also initiated immediately after the AFAD Team
reached to Van and ErciĢ.
Focal mechanism solutions of Mw:7.0 earthquakes reveal East-West oriented
thrust fault mechanism. Since there were no evidence to thrust faulting in the field
as fault rupture, morphological indicators, secondary effects of earthquake like
mass movements show that east-west oriented thrust fault named as “Everek
Fault” is the primary source of this event. The location of the event also supports
this relation. During field studies performed around Van and ErciĢ, several
earthquake triggered secondary events like landslides, rockfalls, liquefaction and
lateral spreading were observed.
The first earthquake occurred on 23 October 2011 is named as Van-Merkez
Earthquake and this can not be described as shallow earthquake. It was expected
from past experiences of previous big earthquakes that Magnitude Mw:7.0
earthquake would have generated ruptures with some kilometers long on the
surface and more distributed damage must have been observed since the
magnitude and loose sedimentary units dominate around the earthquake area.
However, earthquake with 19.02 km. depth prevented such features to be
observed.
23 October 2011 Van-Merkez earthquake is unique from several aspects. Very
high number of aftershocks within short period after the event, was not
experienced previously. Within the first week of the earthquake, there happened
114 earthquakes with magnitudes between 4.0 and 4.9 and 7 earthquakes with
magnitudes bigger then Ml:5.0. Within the first month after the event daily average
aftershock number is around 180 earthquakes. By 09 December 2011, the number
of aftershocks reached to 6284. ix
The area between Van and ErciĢ is tectonically complex and there are several
faults with different characteristics. The reason for such big amount of aftershocks
and diversity of the focal mechanism solutions are due to this tectonic complexity.
Very generally, earthquake with Mw:7.0 at 19 km. depth activated this systems
and small scaled faults triggered one and each other within this period and
increased the earthquake activity.
During the very intense aftershock activity of the Van-Merkez earthquake, another
earthquake occurred at 10 km. South of Van, near Edremit Province on 09
November 2011 at 21.23 local time. The magnitude of this earthquake was
calculated as Ml:5.6 (Mw:5.7). The focal mechanism solution is different from the
first earthquake and was felt more strong at Van City Center. Several researchers
describe this event as the aftershock of first Mw:7.0 earthquake.
Focal mechanism solutions of 160 earthquakes after 23 October and 09
November earthquakes were analysed and correlated with regional fault maps of
the region in order to reveal their occurrence mechanisms.
The amount of energy released after 23 October 2011 earthquake is calculated as
2.09x10
15
Joule which is 33.2 times bigger than the amount of atom bomb
released to Hiroshima-Japan. When considering the aftershocks, the amount
increases to 2.36x10
15
Joule which is equal to 37 atom bombs.
According to the information given by AFAD, 644 people lost their lives and 252
people were saved alive from the debris. AFAD informed that, by 09 December
2011, 17005 dwelling units were determined as collapsed and/or heavily damaged
in Van City Center, ErciĢ and villages.
During our studies after Van Earthquake, we have benefited from the opportunities
of high technology products as much as possible. As Authorized User to
International Charter “Space and Major Disasters”, AFAD activated the system
immediately and following intense collaboration with Charter, pre and post
earthquake satellite images and their analysis were sent to the relevant authorities
both in Van and Ankara. Similarly, ortophotos produced by General Command of
Mapping (HGK) provided benefits to the post-disaster rehabilitation and recovery
activities. Those images were provided by HGK very promptly and contributed to
the monitoring of temporary settlement areas of tents, site selection activities. It
also revealed the fact that very fact acquisition of those images will be very useful
for also future events.
National Strong Motion Network operated by AFAD also calculated the
acceleration values for these earthquakes. The highest acceleration value
recorded at Muradiye Station after 23 October 2011 earthquake and the values
are 178.5 cm/sn
2
(N-S Component), 168.5 cm/sn
2
(E-W Component) and 75.5 x
cm/sn
2
(Vertical Component) .The highest acceleration value recorded at Van
Station after 09 November 2011 earthquake and the values are 148.1 cm/sn
2
, (N-S
Component) 245.9 cm/sn
2
(E-W Component) and 150.5 cm/sn
2
(Vertical
Component). The values of Edremit Station are 65.7 cm/sn
2
(N-S Component),
102.6 cm/sn
2
(E-W Component) and 44.3 cm/sn
2
(Vertical Component). When
records of Muradiye and Van Stations area analyzed in terms of response spectra,
both ground motions are below the design spectra defined for 1
st
degree
earthquake zone.
After both Van-Merkez and Edremit earthquakes, highest ground acceleration and
seismic intensities were predicted for earthquake and surrounding areas. The
highest acceleration value is calculated as 351 cm/sn
2
near Kasımoğlu and Yumru
villages close to the epicenter of the Van-Merkez earthquake. For the Van-Edremit
earthquake the highest acceleration values are calculated as 53 cm/sn
2
at Van
City Center and 58 cm/sn
2
in Edremit. Seismic intensity values calculated by using
these acceleration values and for Van-Merkez earthquake, maximum intensity is
predicted as IX whereas the maximum intensity value is predicted as VI for VanEdremit earthquake.
Building stock in Van and ErciĢ Center generally consists of 4-8 storey reinforced
concrete structures, which is very common in our country. In most of the
buildings, asmolen slab (infilled joist slab) is used. Especially in collapsed
buildings, shops having almost two times normal floor height have been
determined. In villages, most of the existing building stock comprises of adobe,
stone and brick masonry buildings with ages longer than their service life. They
are constructed as one or two-storey by local people without taking into
consideration any regulation, standard and earthquake resistant design rules. It is
observed in the masonry structures at this region that horizontal and vertical
supporting members, used to distribute loads safely, are made from wood, number
of these members is inadequate and they are placed irregularly. Also, it is
determined that lengths of their connections to load carrying walls are very short
and weak. Briefly, poor quality construction material, structures with nonconforming earthquake code and lack of inspection are the main reasons of
damage in the region. xi
ĠÇĠNDEKĠLER DĠZĠNĠ
Bölüm
No
Sayfa
No
ÖNSÖZ ii
KATKI SAĞLAYANLAR iii
YÖNETĠCĠ ÖZETĠ iv
ABSTRACT viii
ĠÇĠNDEKĠLER DĠZĠNĠ x i
ġEKĠLLER DĠZĠNĠ xiii
TABLOLAR DĠZĠNĠ xvii
KISALTMALAR xviii
1 23 EKĠM 2011 VE 9 KASIM 2011 VAN BÖLGESĠ DEPREMLERĠ 1
1.1 Depremlerin Genel Özellikleri 1
1.2 Tarihsel ve Aletsel Dönem Deprem Aktivitesi 5
1.3 Artçı Deprem ÇalıĢmaları 7
1.4 Odak Mekanizması Çözümleri 12
1.5 Açığa Çıkan Enerji 16
2 BÖLGESEL JEOLOJĠ VE ARAZĠ GÖZLEMLERĠ 18
2.1 Bölgenin Jeolojisi ve Güncel Tektoniği 18
2.2 Depremin Saha Üzerindeki Etkileri 19
3 KUVVETLĠ YER HAREKETĠ KAYITLARININ DEĞERLENDĠRĠLMESĠ 33
3.1 Genel Değerlendirme 33
3.2 23 Ekim 2011 Ml: 6.7 Van-Merkez ve 9 Kasım 2011 Ml: 5.6 VanEdremit Depremlerinin Tepki Spektrumları
46
3.3
23 Ekim 2011 Ml: 6.7 Van-Merkez ve 9 Kasım 2011 Ml: 5.6 VanEdremit Depremlerinin Ġvme Tepki Spektrumlarının Tasarım
Spektrumlarıyla KarĢılaĢtırılması
48
4 YAPISAL HASAR DEĞERLENDĠRMELERĠ 52
4.1 Deprem Bölgesindeki Yapıların Genel Özellikleri 52
4.2 Gözlenen Hasarların Nedenleri 52
4.3 Yığma Yapılarda Meydana Gelen Hasarlar ve Nedenleri 57
5 SĠSMĠK ġĠDDET ANALĠZLERĠ 59
5.1 Tahmini Ġvme ve ġiddet Dağılımları 59
5.2 Genel Değerlendirme 63xii
ĠÇĠNDEKĠLER DĠZĠNĠ (devam ediyor)
Bölüm
No
Sayfa
No
6 23 EKĠM 2011 VAN DEPREMĠNDE UYDU VE ORTOFOTO
GÖRÜNTÜLERĠN KULLANIMI
64
6.1 International Charter “Space and Major Disaster” Faaliyetleri 65
6.2 Harita Genel Komutanlığı Tarafından Üretilen Ortofoto Görüntülerle
Ġlgili ÇalıĢmalar
69
7 SONUÇLAR 76
YARARLANILAN KAYNAKLAR 78xiii
ġEKĠLLER DĠZĠNĠ
ġekil
No
Sayfa
No
1.1
23 Ekim 2011, Van-Merkez depreminin çeĢitli kuruluĢlarca verilmiĢ
dıĢ merkez koordinatları.
2
1.2
09 Kasım 2011, Van-Edremit depreminin çeĢitli kuruluĢlarca
verilmiĢ dıĢ merkez koordinatları.
2
1.3
a.DIYA Ġstasyonundan hesaplanan moment magnitüd değeri,
b.KOPT Ġstasyonundan hesaplanan moment magnitüd değeri,
c.ELZG Ġstasyonundan hesaplanan moment magnitüd değeri,
d.Hesaplanan ortalama moment magnitüd değeri (Mw=7.0)
3
1.4 Hasar yapıcı depremleri gösteren harita. 6
1.5
1900‟den günümüze Van ve yakın çevresinde meydana gelen
depremlerin (M≥4) dağılımı (AFAD Deprem Dairesi BaĢkanlığı
verileri ve çeĢitli kaynaklardan derlenen verilere göre).
6
1.6
02.12.2001 ve 26.09.2004 yılı depremlerinin Ġsviçre Sismoloji
Merkezi (SED) tarafından yapılmıĢ Centroid Moment Tensör
çözümleri.
7
1.7
Ana Ģoktan sonra kırk beĢ günlük dönemde meydana gelmiĢ artçı
Ģok aktivitesini gösteren grafik.
7
1.8 Van Merkez depremi ve artçı Ģok dağılımını gösteren harita. 8
1.9 Artçı Ģokların derinlik dağılımı grafiği (AA‟ kesiti boyunca) 8
1.10
9 Kasım 2011 Van Edremit (MI=5.6) depremi ve artçı Ģokları
(Edremit ilçesi yakınları).
9
1.11
23 Ekim 2011 – 9 Aralık 2011 tarihleri arasında Van ve yakın
çevresinde meydana gelen depremlerin magnitüd-sayı grafiği.
10
1.12
23 Ekim 2011 Van–Merkez depreminin artçı Ģoklarının magnitüddeprem oluĢ sayısı iliĢkisi.
10
1.13
23 Ekim 2011 Van-Merkez depreminin Hypodd değerlendirmesi
a)öncesi b) sonrası dağılımı.
11
1.14
9 Kasım 2011 Van-Edremit depreminin Hypodd değerlendirmesi
a) öncesi b) sonrası dağılımı
12
1.15
Van ve yakın çevresindeki fay hatlarını gösteren harita (Koçyiğit,
2011, sözlü görüĢme)
13
1.16
Mw=7.0 ve M ≥ 5 olan depremlerin odak mekanizması çözümleri(P
dalgası ilk hareket yönüne göre)
14
1.17
5 ≥ M ≥ 4 olan bazı depremlerin ortak mekanizması çözümleri (P
dalgası ilk hareket yönüne göre)
14
1.18
M ≥ 4 olan bazı depremlerin odak mekanizması çözümleri
(Moment Tensör Yöntemi)
15
1.19
23.10.2011-09.12.2011 tarihleri arasında açığa çıkan enerjinin
günlere göre değiĢimi (ana Ģok hariç)
16
2.1
Van ve yakın çevresinin 1/500.000 ölçekli jeoloji haritası (MTA „dan
değiĢtirilerek alınmıĢtır.)
18
2.2
Arazi çalıĢmalarında gözlem yapılan durakları gösterir yer bulduru
haritası.
19
2.3
Depreme neden olan fay zonunun MTA 1:100000 ölçekli jeoloji
haritasındaki gösterimi.
21
2.4
Sayısal yükseklik paftasında oluĢturulan ve fayın geçtiği
topografyayı gösterir 3D harita.
21
2.5
Sayısal yükseklik modeli ile çakıĢtırılan ortofoto 3D görüntü
üzerinde fayın izinin belirgin görüldüğü 1ve 2 no lu duraklar
22xiv
ġEKĠLLER DĠZĠNĠ (devam ediyor)
ġekil
No
Sayfa
No
2.6 Van-ErciĢ karayolu üzerinde gözlenen deformasyonlara örnekler. 22
2.7
Depreme kaynaklık eden fayın belirlenmesine yönelik 2.Durak
Zeve Akademi kooperatifi doğusu TopaktaĢ stabilize yolu.
23
2.8
Bardakçı köyü yakınlarında TopaktaĢ yolunda gözlenen yüzey
kırığı ve beton sulama kanalında gözlenen deformasyon (Sulama
kanalında yükselen blok güney blok olarak gözlenmiĢtir.)
24
2.9
OSB yakınlarında sulama kanalında gözlenen sıkıĢmaya bağlı
deformasyon.
24
2.10
OSB kuzeydoğusunda gözlenen yüzey deformasyonlara ve fay
sarplığı.
25
2.11
(a) Depreme kaynaklık eden fayı ve bu fayın belirlenmesine
yönelik lokasyonlar gösterir 3D kabartı harita, (b)Fay morfolojisini
gösterir Shaded relief harita.
26
2.12
COSMO-SkyMed (CSK) interferogram (InsSAR) görüntüsü
(Halkalardaki aynı renkler arası 20 cm. değiĢimi ifade etmekte olup
detay bilgiler (//supersites.earhobservations.org/van.php) web
sayfasında bulunmaktadır.
27
2.13
Erçek gölü batı kıyısındaki kireçtaĢlarında gözlenen ortalama göl
seviyesinde geliĢen yosunlara ait izleri gösteren fotoğraflar.
28
2.14
Van depremi sonrasında gözlenen depremin ikincil etkilerine
örnekler (a) YeniköĢk yolunda yüzey yenilenmesi, (b) Van-ErciĢ
yolunda çökme, (c) Gedikbulak köyü batısında meydana gelen
heyelan, (d) Halkalı-YeĢilsu köyleri arasında kaya düĢmesi, (e)
eski heyelan kütlesinde hareketlenme, (f) sıvılaĢma
30
2.15 Arısu-TopaktaĢ köyleri arasında Karasu çayı yakın çevresinde
deprem sonrası ortofoto görüntülerinde görülen sıvılaĢmalar.
31
2.16
23 Ekim 2011 Van depremi sonrasında gözlenen yüzey
deformasyonlarına örnekler: (a) TopaktaĢ köyü yakınlarında köy
yolunda gözlenmiĢ yanal yayılma, (b)TopaktaĢ köyü yakınlarında
yamaçlarda görülen güncel heyelanlar, (c ve d)KöĢk köyü
yakınlarında gözlemlenen heyelanlar
32
3.1
23 Ekim 2011, Ml:6.7 Van-Merkez depremini kaydeden ivme-ölçer
istasyonlarının lokasyonları ve kaydedilen en büyük ivme değerleri
36
3.2
09 Kasım2011, Ml=5.6 Van-Edremit depremini kaydeden ivme-
ölçer istasyonlarının lokasyonları ve kaydedilen en büyük ivme
değerleri
36
3.3
18 Kasım 2011, Ml=5.2 Van-Muradiye depremini kaydeden ivme-
ölçer istasyonlarının lokasyonları ve kaydedilen en büyük ivme
değerleri
37
3.4
23 Ekim2011, Ml=6.7 Van-Merkez depremi Muradiye istasyonu
Kuzey-Güney doğrultulu ivme,hız ve yer değiĢtirme bileĢenleri
38
3.5
23 Ekim 2011, Ml=6.7Van-Merkez depremi Muradiye Ġstasyonu
Doğu-Batı doğrultulu ivme,hız ve yer değiĢtirme bileĢenleri
38
3.6
23 Ekim 2011, Ml=6.7 Van-Merkez depremi Muradiye istasyonu
DüĢey doğrultulu ivme,hız ve yer değiĢtirme bileĢenleri
39xv
ġEKĠLLER DĠZĠNĠ (devam ediyor)
ġekil
No
Sayfa
No
3.7
23 Ekim 2011, Ml=6.7 Van-Merkez Bitlis istasyonu Kuzey-Güney
doğrultulu ivme,hız ve yer değiĢtirme bileĢenleri
39
3.8
23 Ekim 2011, Ml=6.7 Van-Merkez Bitlis istasyonu Doğu-Batı
doğrultulu ivme,hız ve yer değiĢtirme bileĢenleri
40
3.9
23 Ekim 2011, Ml=6.7 Van-Merkez Bitlis istasyonu DüĢey
doğrultulu ivme,hız ve yer değiĢtirme bileĢenleri
40
3.10
9 Kasım 2011, Ml=5.6 Van-Edremit depremi Van-Merkez istasyonu
Kuzey-Güney doğrultulu ivme, hız ve yer değiĢtirme bileĢenleri
41
3.11
9 Kasım 2011, Ml=5.6 Van-Edremit depremi Van-Merkez istasyonu
Doğu-Batı doğrultulu ivme,hız ve yer değiĢtirme bileĢenleri
41
3.12
9 Kasım 2011, Ml=5.6 Van-Edremit depremi Van-Merkez istasyonu
DüĢey doğrultulu ivme,hız ve yer değiĢtirme bileĢenleri
42
3.13
23 Ekim 2011, Ml=6.7 Van-Merkez Depremi (a)Muradiye
kaydı K-G doğrultusu, (b)Bitlis kaydı D-B doğrultusuna ait etkin
süreler
43
3.14
09 Kasım 2011, Ml=5.6 Van-Edremit Depremi (a) Van kaydı
D-B Doğrultusu, b) Van-Edremit kaydı D-B doğrultusuna ait etkin
süreler
43
3.15
23 Ekim 2011, Ml=6.7 Van-Merkez depremi (a) Muradiye kaydı KG
doğrultusu, (b)Muradiye kaydı DB doğrultusuna ait Fourier
Spektrumları
44
3.16
23 Ekim2011, Ml=6.7 Van-Merkez Depremi (a) Bitlis kaydı KG
doğrultusu, (b) Bitlis kaydı DB doğrultusuna ait Fourier
Spektrumları
44
3.17
09 Kasım 2011, Ml=5.6 Van-Edremit depremi (a) Van kaydı KG
Doğrultusu (b) Van kaydı DB doğrultusuna ait Fourier Spektrumları
45
3.18
09 Kasım 2011, Ml=5.6 Van-Edremit depremi (a) Edremit kaydı KG
doğrultusu, (b) Edremit kaydı DB doğrultusuna ait Fourier
Spektrumları
45
3.19
23 Ekim 2011, Ml=6.7 Van–Merkez depremi(a) Muradiye kaydı KG
bileĢeni, (b) Muradiye kaydı DB bileĢenine ait Tepki Spektrumları
46
3.20
23 Ekim 2011, Ml=6.7 Van–Merkez depremi (a) Bitlis kaydı KG
doğrultusu (b) Bitlis kaydı DB doğrultusuna ait tepki Spektrumları
47
3.21
09 Kasım 2011, Ml=5.6 VaEdremit depremi (a) Van-Merkez kaydı
KG doğrultusu (b) Van–Merkez kaydı DB doğrultusuna ait tepki
Spektrumları
47
3.22
09 Kasım2011, Ml=5.6 Van-Edremit depremi (a) Van-Edremit
kaydı KG doğrultusu (b) Edremit kaydı DB doğrultusuna ait tepki
Spektrumları
47
3.23
23 Ekim 2011, Ml=6.7 Van-Merkez depreminin Muradiye istasyonu
KG ve DB bileĢenlerine ait tepki Spektrumlarının TDY-2007
tasarım Spektrumlarıyla karĢılaĢtırılması.
48
3.24
09 Kasım 2011 Ml=5.6 Van-Edremit depreminin Van-Merkez
istasyonu KG ve DB bileĢenlerine ait tepki spektrumlarının TDY-
2007 tasarım spektrumlarıyla karĢılaĢtırılması.
49
3.25
23 Ekim 2011, Mw=7.0 Van-Merkez depreminde alınan en büyük
yatay ivme değerleri ile bazı azalım iliĢkilerinin karĢılaĢtırılması
(zemin grubu:B)
50xvi
ġEKĠLLER DĠZĠNĠ (devam ediyor)
ġekil
No
Sayfa
No
3.26
23 Ekim 2011, Mw=7.0 Van-Merkez depreminde alınan en büyük
yatay ivme değerleri ile bazı azalım iliĢkilerinin karĢılaĢtırılması
(zemin grubu:C)
50
3.27
9 Kasım 2011, Mw=5.7 Van-Edremit depreminde alınan en büyük
yatay ivme değerleri ile bazı azalım iliĢkilerinin karĢılaĢtırılması
(zemin grubu:B)
51
3.28
9 Kasım 2011, Mw=5.7 Van-Edremit depreminde alınan en büyük
yatay ivme değerleri ile bazı azalım iliĢkilerinin karĢılaĢtırılması
(zemin grubu:C)
51
4.1
Zayıf kat ve döĢeme etkisine örnekler a) zayıf kat, b) zayıf kat ve
asmolen döĢeme, c) zemin katı yıkılmıĢ ve d) Ağır döĢeme
53
4.2
a) UfalanmıĢ betona ait bir örnek, b) ufalanmıĢ betona bir örnek ve
c) zayıf betona bir örnek.
54
4.3
a) SıyrılmıĢ düz donatıya bir örnek, b)sıyrılmıĢ düz donatıya bir
örnek ve c) yetersiz etriye ve yetersiz kabuk betonu.
56
4.4
a) Briket dolgulu yıkılmıĢ bir binaya örnek, b) kerpiç dolgu yıkılmıĢ
bir binaya ait bir örnek, c) kerpiç+briket dolgulu yıkılmıĢ karma bir
yapıya örnek, d)ince taneli bağlayıcı malzeme (kedi kumu) ve
e)Düzgün bağlantı yapılmamıĢ köĢe birleĢiminde çökme.
57
5.1
23 Ekim 2011, Mw=7.0 Van-Merkez depremi için tahmin edilen en
büyük yer ivmesi dağılımı.
61
5.2
9 Kasım 2011,Mw=5.6 Van-Edremit depremi için tahmin edile en
büyük yer ivmesi dağılımı.
61
5.3
23 Ekim 2011, Mw=7.0 Van-Merkez Depremi için tahmin edilen
sismik Ģiddet dağılımı.
62
5.4 9 Kasım 2011,Mw=5.6 Van-Edremit Depremi için tahmin edilen
sismik Ģiddet dağılımı.
62
5.5
23 Ekim 2011 Van-Merkez ve 9 Kasım 2011 Van-Edremit
depremleri P varıĢlarına göre elde edilmiĢ odak mekanizmaları.
63
6.1
Van ili Deprem öncesi WorldView-2 (2.0 m. çözünürlük)
görüntüsü.
66
6.2
ErciĢ ilçesi deprem öncesi WorldView-2 (0.5m çözünürlüklü)
görüntüsü
67
6.3
ErciĢ ilçesi deprem sonrası Qiuck Bird-2 (0.6 çözünürlüklü)
görüntü.
68
6.4
ErciĢ ilçesi deprem sonrası QiuckBird-2 Ikonos Görüntüleri(Bu
görüntüler üzerinde kırmızı üçgenler ağır hasarlı yıkık binaları,sarı
üçgenler olası hasarlı binaları,yeĢil poligonlar ise çadır kentleri
göstermekte olup DLR tarafında yapılan analizlere ilave olarak
Harita Genel Komutanlığı tarafında üretilen ortofoto analizlerinin
sonuçları da ilave edilmiĢtir.
69
6.5
ErciĢ ilçe merkezi yıkık bina tespiti a) deprem öncesi b) deprem
sonrası
71
6.6 ErciĢ ilçe merkezi deprem sonrasına ait görüntü 72
6.7 Van il merkezi deprem merkezi sonrasına ait görüntü 73
6.8
Van Alaköy yıkık yapılar (sarı alanlar) ve geçici barınma için
kurulmuĢ çadırlar (Mavi noktalar)
74
6.9
Van Alaköy de kurulan çadırların (Mavi noktalar) ortofoto
görünümü
74
6.10 ErciĢ‟in 3 boyutlu ortofoto görüntüsü 75xvii
TABLOLAR DĠZĠNĠ
Tablo
No
Sayfa
No
1.1 23 Ekim-Van-Merkez ve 09 Kasım 2011 Van-Edremit
depremlerine ait çeĢitli kuruluĢlarca verilen parametreler.
1
1.2 Aletsel dönemde meydana gelmiĢ hasar yapıcı depremler. 5
1.3
ġekil 1.17‟ de Moment Tensör yöntemi ile çözümleri verilen
depremlerin Tablosu.
15
1.4 Mw=7.0 büyüklüğündeki depremin açığa çıkardığı enerji. 16
1.5 23 Ekim – 9 Aralık tarihleri arasında meydana gelen depremler
sonucu açığa çıkan günlük ve toplam enerji miktarı
17
2.1 Ġnceleme yapılan duraklara ait coğrafi ve diğer bilgiler. 20
3.1 23 Ekim 2011, Ml=6.7 Van-Merkez depremini kaydeden ivme
ölçer istasyonları ve ölçülen en büyük ivme değerleri.
34
3.2 9 Kasım 2011, Ml=5.6 Van-Edremit depremini kaydeden ivme-
ölçer istasyonları ve ölçülen en büyük ivme değerleri.
35
3.3 18 Kasım 2011, Ml=5.2 Van-Muradiye depremini kaydeden ivme-
ölçer istasyonları ve ölçülen en büyük ivme değerleri.
35
5.1
23 Ekim ve 9 Kasım 2011, Van-Merkez ve Van-Edremit
depremlerine ait kaynak bilgileri (Moment magnitüd değerleri
bölüm 1‟de yer alan moment tensör çözümlerinden alınmıĢtır).
60
6.1 Deprem öncesine ait uydu görüntüleri ve özellikleri. 66
6.2 Deprem öncesine ait uydu görüntüleri ve özellikleri 68
6.3 Deprem öncesi ortofoto görüntüleri ve özellikleri. 70
6.4 Deprem sonrası ortofoto görüntüleri ve özellikleri 70xviii
KISALTMALAR
AFAD: Afet ve Acil Durum Yönetimi BaĢkanlığı
CBS: Coğrafi Bilgi Sistemi
CHARTER: Uzay Teknolojisinin Doğal Afetlerde Kullanımı OluĢumu.
DLR: Alman Uzay Ajansı
EMSC-CSEM: Avrupa Akdeniz Sismoloji Merkezi
HGK: Harita Genel Komutanlığı
MMI: DeğiĢtirilmiĢ Mercalli Ölçeğine Göre Sismik ġiddet
MTA: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü
Ml: Yerel Magnitüd
Mw: Moment Magnitüd
OSB: Organize Sanayi Bölgesi
PGA: En Büyük Yer Ġvmesi
PGD: En Büyük Yer DeğiĢtirme
PGV: En Büyük Yer Hızı
SED: Ġsviçre Sismoloji Merkezi
SYM: Sayısal Yükseklik Modeli
TDY-2007: 2007 Türkiye Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik
TOKĠ: Toplu Konut Ġdaresi BaĢkanlığı
TR-KYH: Ulusal Kuvvetli Yer Hareketi Gözlem Ağı
TS: Türkiye Saatiyle
USGS: Amerika BirleĢik Devletleri Jeoloji Kurumu
Z3: Yerel Zemin Sınıfı1
1. 23 EKĠM 2011 VE 9 KASIM 2011 VAN BÖLGESĠ DEPREMLERĠ
1.1. Depremlerin Genel Özellikleri
23/10/2011 tarihinde yerel saat ile 13:41‟de Van Merkez‟de, ilk hesaplamalara
göre büyüklüğü Ml=6.7 olan bir deprem meydana gelmiĢtir. Depremin
parametreleri belirlenirken, Türkiye geneline yayılmıĢ BaĢkanlığımız tarafından
iĢletilen Ulusal Sismolojik Gözlem Ağına ait 200 adet geniĢ bant istasyonundan 82
tanesinde yapılan faz okumaları kullanılmıĢtır. Bu okumalar en hızlı Ģekilde
değerlendirilerek, depremin dıĢ merkez koordinatları 38.68 K- 43.47 D, odak
derinliği 19.02 km olarak belirlenmiĢtir. Hızlı ön çözümden sonra yapılan ayrıntılı
çalıĢmalarla, lokal (yerel) magnitüdü Ml=6.7 olarak hesaplanan depremin moment
büyüklüğü, Norveç‟li Profesör Jens HAVSKOV tarafından geliĢtirilen SEISAN 9.0
programı kullanılarak Mw=7.0 olarak hesaplanmıĢtır. Söz konusu depreme ait
çeĢitli kuruluĢlarca verilen parametreler Tablo 1.1 ve ġekil 1.1‟ de gösterilmektedir.
Deprem, Van Merkez ve ilçeleri ile çevre il ve ilçelerde de kuvvetlice hissedilmiĢtir.
23/10/2011 tarihinde meydana gelmiĢ olan Mw=7.0 büyüklüğündeki depremden
sonra, 09/11/2011 tarihinde Van Gölü içerisinde (Edremit Ġlçesi yakınlarında)
büyüklüğü Ml=5.6 olan bir deprem daha meydana gelmiĢtir. Ġkinci depremin dıĢ
merkez koordinatları ve odak çözümleri değerlendirildiğinde söz konusu depremin
birinci depremden bağımsız, baĢka bir fay sistemi üzerinde meydana geldiği
söylenebilir. Ġkinci depreme ait çeĢitli kuruluĢlarca verilen parametreler Tablo 1.1
ve ġekil 1.2 de gösterilmektedir. Kuzey-Güney yönlü bir sıkıĢma rejimi altında olan
bölgede değiĢik karakterlerde irili ufaklı bir çok fay sistemi bulunmakta ve bu fay
sistemleri, meydana gelen artçı Ģoklar nedeniyle birbirlerini tetiklemektedirler.
9 Aralık 2011 tarihi itibariyle bölgede deprem etkinliği azalarak devam etmektedir.
Tablo 1.1. 23 Ekim 2011 Van-Merkez ve 09 Kasım 2011 Van-Edremit depremlerine ait çeĢitli
kuruluĢlarca verilen parametreler
KuruluĢ Zaman (T.S) Enlem Boylam Derinlik (km) Büyüklük
AFAD-Deprem Dairesi 13:41:20 38.6890K 43.4657D 19.02 Ml=6.7 Mw=7.0
Kandilli Rasathanesi 13:41:21 38.75K 43.36D 5.0 Mw=7.2
USGS 13:41:21 38.691K 43.497D 16.0 Mw=7.1
EMSC-CSEM 13:41:22 38.78K 43.40D 10.0 Mw=7.2
AFAD-Deprem Dairesi 21:23:34 38.4382K 43.2825D 21.47 Ml=5.6
Kandilli Rasathanesi 21:23:33 38.4295K 43.2342D 5.0 Ml=5.6
USGS 21:23:33 38.429K 43.229D 5.0 Mw=5.6
EMSC-CSEM 21:23:35 38.42K 43.29D 6.0 Mw=5.72
ġekil 1.1. 23 Ekim 2011 Van-Merkez Depreminin çeĢitli kuruluĢlarca verilmiĢ dıĢ
merkez koordinatları.
ġekil 1.2. 09 Kasım 2011 Van-Edremit Depreminin çeĢitli kuruluĢlarca verilmiĢ dıĢ
merkez koordinatları.3
Moment Magnitüd
23 Ekim 2011 Van Merkez depreminin moment büyüklüğü (Mw), her türlü sismik
verinin (sayısal, analog, geniĢ-bant, telesismik, yerel) değerlendirilebildiği SEISAN
9.0 Programı yardımı ile programı geliĢtiren Norveç‟li Profesör Jens HAVSKOV ile
birlikte değerlendirilmiĢtir. Depremin parametrelerini belirlemek için kullanılan
Ulusal Sismolojik Gözlem Ağına ait istasyonlar ayrı ayrı değerlendirilip, depremin
moment büyüklüğü Mw=7.0 olarak hesaplanmıĢtır. Bazı istasyonlardan ölçülen
değerler ġekil 1.3 a,b,c ve d‟de verilmiĢtir.
ġekil 1.3.a. DIYA istasyonundan hesaplanan moment magnitüd değeri
ġekil 1.3.b. KOPT istasyonundan hesaplanan moment magnitüd değeri4
ġekil 1.3.c. ELZG istasyonundan hesaplanan moment magnitüd değeri
ġekil 1.3.d. Hesaplanan ortalama moment magnitüd değeri (Mw=7.0)5
1.2. Tarihsel ve Aletsel Dönem Deprem Aktivitesi
Tektonik olarak aktif olan Van ili ve yakın çevresinde tarihsel ve aletsel dönemde
büyüklüğü 5 ve üzeri birçok depremin kaydedilmiĢ olması bölgedeki deprem
tehlikesinin bir kanıtıdır. Özellikle Van Gölü ve çevresinde ağır tahrip yapan 1111
depremi (IX) (Calvi, 1941), Ahlat ve ErciĢ‟te ağır yıkıma ve pek çok kiĢinin
ölmesine neden olan 1276 Ahlat ErciĢ depremi (VIII) (Calvi, 1941), 1441 Nemrut
Volkanı aktivitesi (Sieberg, 1935; Calvi, 1941), Van, HoĢap ve GevaĢ‟a kadar olan
alanda etkili olmuĢ ve Van‟da ağır hasar yapmıĢ olan 1646 depremi (IX)
(Ambraseys ve Finkel, 1995), Van merkez ve güneyinde bahar aylarında etkili
olmuĢ 1701 deprem serisi, Van Gölü doğusunda ve ErciĢ‟te hasara neden olan
1715 depremi (VIII), 1881 Nemrut civarında ağır hasar ve can kaybı meydana
getiren deprem (Tchalenko, 1977) ile Bitlis, Malazgirt ve Van arasında kalan
bölgede hasara neden olmuĢ 1891 depremi (Tchalenko, 1977), 1900 öncesi
tarihsel dönemde bölgede öne çıkan sismik etkinlikler arasındadır. Son yüzyılda
ise; 1903 Malazgirt depremi (M=6.3), 1930 Salmas (Ġran) depremi (M=7.2), 1941
ErciĢ depremi (M=5.9), en büyüğü M=5.2 olan Van bölgesini etkileyen 1945
deprem serisi, ErciĢ, Kocapınar ve Bayramlı civarında hasara neden olan 1964
ErciĢ depremi (M=5.3), 1976 Çaldıran depremi (M=7.2), 1977 ErciĢ depremi
(M=5.1), 1988 (M=5.0) ile 2000 (M=5.7) Van depremleri, Van ve/veya ilçelerinde
etkili olmuĢ önemli hasar yapıcı depremlerdir (ġekil 1.4, Tablo 1.2). Aynı zamanda
aletsel döneme dair deprem dağılımları da ġekil 1.5‟te verilmiĢtir.
Tablo 1.2. Aletsel dönemde meydana gelmiĢ hasar yapıcı depremler
Tarih Zaman Enlem Boylam Büyüklük
28.04.1903 23:39 39.14 42.65 6.3
06.05.1930 22:34:23 38.22 44.66 7.2
10.09.1941 21:53:57 39.45 43.32 5.9
20.11.1945 06:27:58 38.63 43.33 5.2
25.06.1964 00:11:52 39.13 43.19 5.3
24.11.1976 22:15.6 39.0506 44.0368 7.2
17.01.1977 19:24.7 39.2703 43.7006 5.1
25.06.1988 15:38.3 38.5034 43.0727 5.0
15.11.2000 05:34.9 38.51 43.01 5.76
ġekil 1.4. Hasar yapıcı depremleri gösteren harita.
ġekil 1.5.1900‟den günümüze Van ve yakın çevresinde meydana gelen depremlerin
(M≥4) dağılımı (AFAD Deprem Dairesi BaĢkanlığı verileri ve çeĢitli
kaynaklardan derlenen verilere göre).
2001 ve 2004 yıllarında aynı bölgede meydana gelen M>4.0 olan depremlerin
odak mekanizması çözümleri, Ġsviçre Sismoloji Merkezi (SED) tarafından yapılan
çözümlerle belirlenmiĢtir. Söz konusu depremlerin, 23 Ekim ve 9 Kasım 2011
tarihlerinde meydana gelen depremler ile yakın lokasyonlarda olduğu
görülmektedir (ġekil 1.6).7
ġekil 1.6. 02.12.2001 ve 26.09.2004 yılı depremlerinin Ġsviçre Sismoloji Merkezi (SED)
tarafından yapılmıĢ Centroid Moment Tensör çözümleri.
1.3. Artçı Deprem ÇalıĢmaları
23 Ekim 2011 tarihli Mw=7.0 büyüklüğündeki depremden sonra Van bölgesinde
büyüklükleri 1.7 ile 5.8 arasında değiĢen 6284 artçı Ģok meydana gelmiĢtir (09 Aralık 2011
itibarıyla). Ana Ģoktan itibaren ilk 24 saat içinde 340 adet artçı Ģok meydana gelmiĢ olup
yaklaĢık 45 günlük dönemde 24‟er saatlik artçı Ģok sayısı ortalama 150-200 civarındadır
(ġekil 1.7).
340
278
197
168
197
188
171
240
166
192
214
186
211
181
219
134
151
187
113
125
160
146
160
165
100
128
112
90
94
106
100
77
55
49
73
51
75
92
76
50
76
42
83
58
71
62
74
0
50
100
150
200
250
300
350
400
1.(24 saat)
3.(24 saat)
5.(24 saat)
7.(24 saat)
9.(24 saat)
11.(24 saat)
13.(24 saat)
15.(24 saat)
17.(24 saat)
19.(24 saat)
21.(24 saat)
23.(24 saat)
25.(24 saat)
27.(24 saat)
29.(24 saat)
31.(24 saat)
33.(24 saat)
35.(24 saat)
37.(24 saat)
39.(24 saat)
41.(24 saat)
43.(24 saat)
45.(24 saat)
47.(24 saat)
GÜN
DEPREM SAYISI8
ġekil 1.7. Ana Ģoktan sonra kırkbeĢ günlük dönemde meydana gelmiĢ artçı Ģok
aktivitesini gösteren grafik.
Artçı Ģoklar genellikle ana Ģokun kuzeyinde KD-GB yönünde yaklaĢık 100 km. lik bir
uzunlukta yayılım göstermekte (ġekil 1.8), derinlikleri 2 km ile 25 km arasında
değiĢmektedir (ġekil 1.9). Artçı Ģok dağılımına dik olacak Ģekilde alınan derinlik kesitine
göre, tabaka eğiminin ana Ģokun odak mekanizması çözümündeki 66 derecelik eğim açısı
ile yaklaĢık olarak uyumlu olduğu görülmektedir.
ġekil 1.8. Van Merkez depremi ve artçı Ģok dağılımını gösteren harita.
9
ġekil 1.9. Artçı Ģokların derinlik dağılım grafiği (AA‟ kesiti boyunca)
Bölgede artçı Ģok aktivitesi devam ederken, 09/11/2011 tarihinde Van Gölü içerisinde
Edremit yakınlarında Ml=5.6 büyüklüğünde yeni bir deprem daha meydana gelmiĢtir. Söz
konusu depremden sonra aynı lokasyon içerisinde yaklaĢık KB-GD doğrultusunda Ml=5.6
büyüklüğündeki depremin artçıları olarak nitelendirebileceğimiz depremler meydana
gelmiĢtir (ġekil 1.10). Bu depremler için, Mw=7.0 büyüklüğündeki depremin oluĢturduğu
artçı Ģok aktivitesi düzlemi dıĢında, bölgedeki diğer bir fay sisteminden kaynaklanan yeni
bir ana Ģok yorumu yapılabilir. Farklı bir görüĢ olarak ta 23 Ekim 2011 tarihli depremin
tetiklediği bölgedeki diğer fay sistemlerinin aktivitesine bağlı geliĢen artçı deprem olması
da söz konusudur. Yani Van Gölü‟nün Güney doğusunda Edremit Ġlçesi yakınlarında
meydana gelen Ml=5.6 büyüklüğündeki bu deprem bağımsız bir deprem olsa da, söz
konusu bölgenin tetiklenmesinde Mw=7.0 büyüklüğündeki deprem ve artçı Ģoklarının
etkisi olduğu söylenebilir. 23/10/2011 tarihinden itibaren meydana gelen depremler bir
arada değerlendirildiğinde büyüklüğü 1≤M≤2 olan 53 adet, 2≤M≤3 olan 4207 adet, 3≤M≤4
olan 1859 adet, 4≤M≤5 olan 156 adet, 5≤M≤6 olan 12 adet deprem meydana gelmiĢtir
(ġekil 1.11). Bölgede artçı Ģok aktivitesi 9 Aralık 2011 tarihi itibariyle halen devam
etmektedir.10
ġekil 1.10. 9 Kasım 2011 Van-Edremit (Ml:5.6) depremi ve artçı Ģokları (Edremit Ġlçesi
yakınları) 11
ġekil 1.11. 23 Ekim 2011 - 09 Aralık 2011 tarihleri arasında Van ve yakın çevresinde
meydana gelen depremlerin magnitüd-sayı grafiği.
Magnitüd-Deprem OluĢ Sayısı ĠliĢkisi
23 Ekim 2011 tarihinden itibaren bölgede meydana gelen depremlerin büyüklüklerine
baktığımız zaman magnitüdleri M=2.4 ile M=3.0 arasında değiĢen depremlerin yoğunlukta
olduğu gözlenmektedir. (ġekil 1.12).12
ġekil 1.12. 23 Ekim 2011 Van-Merkez depreminin artçı Ģoklarının magnitüd - deprem
oluĢ sayısı iliĢkisi.
Hypodd (Double-Difference Hypocenter Location) Programı İle Deprem
Lokasyonlarının Yeniden Belirlenmesi
23/10/2011 Van Merkez depremi ve 09/11/2011 Van Edremit depremleri için
HypoDD programı ile lokasyon çözümleri yeniden değerlendirilmiĢtir. Bu
çalıĢmada 1990‟dan günümüze bölgede meydana gelmiĢ, Van depremi için
magnitüdü Ml≥3.0 olan 1400 adet artçı deprem verisi, Van-Edremit depremi için
ise Ml≥2.6 olan 150 adet artçı deprem verisi kullanılmıĢtır. Kullanılan depremlerin
çözüm kalitesi 0 ile 1 arasındadır. Program birbirine yakın depremleri kümelere
ayırarak, kümelenmiĢ bu depremler arasındaki süre farklılıklarını giderip,
lokasyonlardaki saçılmaları engellemektedir. Böylece depremleri fay düzlemi
boyunca toplayarak daha doğru bir tektonik yorumun yapılmasına yardımcı
olmaktadır. HYPODD Programı yardımıyla yeniden değerlendirilmiĢ olan
depremler ġekil (1.13 a ve b) ve ġekil (1.14. a ve b) de verilmiĢtir.
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
500
550
600
650
1.7
1.8
1.9
2.0
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
2.6
2.7
2.8
2.9
3.0
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5
3.6
3.7
3.8
3.9
4.0
4.1
4.2
4.3
4.4
4.5
4.6
4.7
4.8
4.9
5.0
5.1
5.2
5.4
5.5
5.6
5.8
7.0
Magnitud
Sayı13
(a) (b)
ġekil 1.13. 23 Ekim 2011 Van-Merkez depreminin Hypodd değerlendirmesi a) öncesi
b) sonrası dağılımı.
(a) (b)
ġekil 1.14. 9 Kasım 2011 Van-Edremit depreminin Hypodd değerlendirmesi
a) öncesi b) sonrası dağılımı.
1.4. Odak Mekanizması Çözümleri14
Tektonik açıdan oldukça karmaĢık bir yapıya sahip olan Van ve yakın çevresinde
irili ufaklı değiĢik karakterlerde bir çok fay sistemi bulunmaktadır. 23 Ekim 2011
tarihinde Van Merkez‟de meydana gelen Mw=7.0 büyüklüğündeki depremin,
AFAD Deprem DanıĢma Kurulu üyesi Prof. Dr. Ali Koçyiğit‟in 2011 yılında yapmıĢ
olduğu tektonik haritası baz alınarak Van Gölü‟nün doğusundaki Everek Bindirme
Fayı ile iliĢkili olduğu düĢünülmektedir (ġekil 1.15). 15
ġekil 1.15. Van ve yakın çevresindeki fay hatlarını gösteren harita (Koçyiğit, 2011, sözlü
görüĢme)16
Söz konusu depreminin P dalgası ilk hareket yönü dikkate alınarak yapılan odak
mekanizması çözümü Doğu-Batı yönlü ters faylanmaya iĢaret etmekte ve Everek
Bindirmesi ile uyumlu sonuç vermektedir. 09/11/2011 tarihinde Van Edremit Ġlçesi
yakınlarında meydana gelen Ml=5.6 büyüklüğündeki depremin odak mekanizması
ise sağ yönlü doğrultu atım bileĢeni olan normal faylanmaya iĢaret etmektedir
(ġekil 1.16). Ana Ģoktan sonra meydana gelen Ml≥ 4 büyüklüğünde165 adet
depremden bazılarının P dalgası ilk hareket yönü ve moment tensör yöntemiyle
odak mekanizması çözümleri yapılmıĢ, bulunan çözümler ters fay, sağ yönlü ve
sol yönlü doğrultu atımlı faylanmayı vermiĢtir. (ġekil 1.17,1.18 ve Tablo 1.3 ).
ġekil 1.16. Mw=7.0 ve M≥5 olan depremlerin odak mekanizması çözümleri (P dalgası
ilk hareket yönüne göre)
ġekil 1.17. 5 ≥M≥4 olan bazı depremlerin odak mekanizması çözümleri (P dalgası ilk
hareket yönüne göre)17
ġekil 1.18. M≥4 olan bazı depremlerin odak mekanizması çözümleri (Moment Tensör
Yöntemi)
Tablo 1.3. ġekil 1.17‟de Moment Tensör Yöntemi ile çözümleri verilen depremlerin tablosu 18
1.5. Açığa Çıkan Enerji
Bölgede 23 Ekim 2011 ve 9 Kasım 2011 tarihinde meydana gelen depremler ve bu
depremlerin artçı Ģoklarının açığa çıkardığı günlük ve toplam enerji miktarı
LogE = 12.24+1.44M (Bath, 1979) formülü kullanılarak hesaplanmıĢtır. 23 Ekim
2011 tarihinde meydana gelen Mw=7.0 büyüklüğündeki depremin sonucunda
2.09x10
15
Joule enerji açığa çıkmıĢtır (Tablo1.4). HiroĢimaya atılan atom
bombasının 15000 ton TNT değerinde olduğu düĢünüldüğünde (1 Ton TNT=
4.2x10
9
Joule) söz konusu ana Ģoktan açığa çıkan enerjinin HiroĢimaya atılan
atom bombasının yaklaĢık 33.6 katına eĢit olduğu söylenebilir.
Tablo 1.4. Mw = 7.0 büyüklüğündeki depremin açığa çıkardığı enerji
Büyüklük Enerji (erg) Enerji (joule)
Mw=7.0 2.09x10
22
2.09x10
15
Bölgede artçı Ģok aktivitesi devam etmekle birlikte 23 Ekim 2011-09 Aralık 2011
tarihleri arasında meydana gelen depremlerden açığa çıkan günlük enerji ve
toplam enerji miktarı aynı formülle hesaplanmıĢ ve ġekil 1.19 ve Tablo 1.5‟de
verilmiĢtir.
ġekil 1.19. 23.10.2011 – 09.12.2011 tarihleri arasında açığa çıkan enerjinin günlere göre
değiĢimi (ana Ģok hariç)
0
6E+20
1.2E+21
1.8E+21
23.10.2011
25.10.2011
27.10.2011
29.10.2011
31.10.2011
02.11.2011
04.11.2011
06.11.2011
08.11.2011
10.11.2011
12.11.2011
14.11.2011
16.11.2011
18.11.2011
20.11.2011
22.11.2011
24.11.2011
26.11.2011
28.11.2011
30.11.2011
02.12.2011
04.12.2011
06.12.2011
08.12.2011
Zaman (Gün)
Enerji (Erg)19
Tablo 1.5. 23 Ekim-9 Aralık tarihleri arasında meydana gelen depremler sonucu açığa
çıkan günlük ve toplam enerji miktarı.
Gün Enerji (Erg) Enerji (Joule)
23.10.2011 (ana şok hariç) 1.15x10
21
1.15x10
14
24.10.2011 1.33x10
20
1.33x10
13
25.10.2011 1.03x10
20
1.03x10
13
26.10.2011 7.11x10
19
7.11x10
12
27.10.2011 2.30x10
19
2.30x10
12
28.10.2011 2.99x10
19
2.99x10
12
29.10.2011 4.60x10
19
4.60x10
12
30.10.2011 1.93x10
19
1.93x10
12
31.10.2011 1.01x10
19
1.01x10
12
01.11.2011 1.15x10
19
1.15x10
12
02.11.2011 4.23x10
19
4.23x10
12
03.11.2011 8.05x10
18
8.05x10
11
04.11.2011 8.32x10
18
8.32x10
11
05.11.2011 1.58x10
19
1.58x10
12
06.11.2011 1.85x10
19
1.85x10
12
07.11.2011 3.05x10
19
3.05x10
12
08.11.2011 1.16x10
20
1.16x10
13
09.11.2011 2.2x10
20
2.2x10
13
10.11.2011 5.74x10
18
5.74x10
11
11.11.2011 6.16x10
18
6.16x10
11
12.11.2011 1.83x10
19
1.83x10
12
13.11.2011 6.81x10
18
6.81x10
11
14.11.2011 5.70x10
19
5.70x10
12
15.11.2011 4.39x10
18
4.39x10
11
16.11.2011 2.95x10
18
2.95x10
11
17.11.2011 9.17x10
18
9.17x10
11
18.11.2011 5.69x10
19
5.69x10
12
19.11.2011 2.37x10
18
2.37x10
11
20.11.2011 3.13x10
18
3.13x10
11
21.11.2011 1.86x10
19
1.86x10
12
22.11.2011 1.17x10
19
1.17x10
12
23.11.2011 1.13x10
18
1.13x10
11
24.11.2011 6.90x10
18
6.90x10
11
25.11.2011 2.40x10
18
2.40x10
11
26.11.2011 4.59x10
18
4.59x10
11
27.11.2011 1.12x10
18
1.12x10
11
28.11.2011 1.38x10
18
1.38x10
11
29.11.2011 1.91x10
18
1.91x10
11
30.11.2011 3.19x10
19
3.19x10
12
01.12.2011 1.81x10
18
1.81x10
11
02.12.2011 3.36x10
18
3.36x10
11
03.12.2011 4.13x10
18
4.13x10
11
04.12.2011 2.15x10
19
2.15x10
12
05.12.2011 1.51x10
18
1.51x10
11
06.12.2011 1.25x10
19
1.25x10
12
07.12.2011 9.50x10
17
9.50x10
10
08.12.2011 6.37x10
18
6.37x10
11
Toplam Enerji: 2.36x10
14
Joule20
2. BÖLGESEL JEOLOJĠ VE ARAZĠ GÖZLEMLERĠ
2.1. Bölgenin Jeolojisi Ve Güncel Tektonik Konumu
Depremin meydana geldiği Van Gölü Havzası Avrasya ve Arap plakaları arasında
Geç Miyosen‟de gerçekleĢen çarpıĢmanın ürünü olup, Doğu Anadolu Platosu‟nda
bulunmaktadır (ġengör ve Kidd, 1979; ġengör ve Yılmaz, 1981).Bölgede Permiyen
yaĢlı mermerler, Üst Paleozoyik yaĢlı ġistler ile Üst Kretase Ofiyolitler temeli
oluĢturur. Bu temelin üzerine Tersiyer yaĢlı denizel ve karasal kırıntılılar uyumsuz
olarak yerleĢmiĢtir. Neotektonik süreçlerin etkisiyle geliĢen Plio-Kuvaterner yaĢlı
piroklastik ara katkılı gölsel ve karasal kırıntılılar ile bunlarla eĢ yaĢlı Nemrut ve
Süphan Volkanlarına ait bazaltik, dasitik ve andezitik kayaçlar bu birimlerin üzerine
uyumsuz olarak gelmektedir. Bölgedeki en genç birimler Geç Kuvaterner yaĢlı
travertenler ile güncel akarsu tortullarıdır (Üner vd., 2010) (ġekil 2.1).
ġekil 2.1. Van ve yakın çevresinin 1/500.000 ölçekli jeoloji haritası (MTA‟dan değiĢtirilerek
alınmıĢtır).
Neotektonik Konum21
Bölgedeki neotektonik dönem Plio-Kuvaterner yaĢlıdır ve Arap ve Avrasya
levhalarının yakınsamalı hareketleri neticesinde geliĢmiĢ K-G doğrultulu sıkıĢma
süreçlerinin etkisindedir (Koçyiğit vd., 2001). K-G yönlü sıkıĢmaya bağlı bu güncel
rejim ile birlikte bölgede, D-B uzanımlı ters faylar ve kıvrımlar, KB-GD doğrultulu
sağ yönlü ve KD-GB doğrultulu sol yönlü doğrultu atımlı faylar ile K-G yönlü
normal fay ve açılma çatlakları geliĢmiĢtir (ġaroğlu ve Yılmaz., 1986; Bozkurt,
2001; Koçyiğit vd., 2001). Depremin meydana geldiği bölgenin yakın çevresinde
yer alan aktif tektonik yapılardan Doğu Anadolu ve MuĢ Bindirmeleri, Malazgirt,
Süphan, ErciĢ, Çaldıran, Hasan Timur Gölü ve Tutak doğrultu atımlı fayları ile
Nemrut Açılma Çatlağı neotektonik yapılara en iyi örnektir. Bölgede yer alan
Nemrut ve Süphan Strato-volkanları da Holosen döneminde aktivite göstermiĢ
genç jeolojik yapılar arasında yer almaktadır.
2.2. Depremin Saha Üzerindeki Etkileri
23 Ekim 2011 tarihinde meydana gelen deprem sonrası arazide meydana gelen
yüzey deformasyonlarını incelemek amacıyla BaĢkanlığımız tarafından oluĢturulan
3 kiĢilik bir ekip aynı gün deprem bölgesine ulaĢmıĢ ve çalıĢmalara baĢlamıĢtır.
Arazi çalıĢmaları 2 ayrı dönem halinde gerçekleĢtirilmiĢ olup inceleme yapılan
duraklar ġekil 2.2 'de, inceleme yapılan duraklara ait coğrafi tanımlamalar ve
diğer bilgiler Tablo 2.1'de verilmektedir. Yapılan saha gözlemleri; yüzey
faylanmasına yönelik gözlemler ve depremin neden olduğu ikincil etkiler baĢlıkları
altında ayrı ayrı değerlendirilecektir.
ġekil 2.2. Arazi çalıĢmalarında gözlem yapılan durakları gösteren yer bulduru haritası.22
Tablo 2.1. Ġnceleme yapılan duraklara ait coğrafi ve diğer bilgiler
Durak No Konum Boylam Enlem (UTM) Açıklama
1 K70D 351970 4271839 Van-ErciĢ Karayolu
2 K70D 349315 4271478 Bardakçı-TopaktaĢ Stablize Yol
3 353282 4272200
Organize Sanayi Bölgesi (OSB) Sulama Kanalı
Deformasyon
4 357187 4273393 OSB'nin 4 km KD sulama kanalı 10cm yükselme
5 357205 4273891 AĢit köyü güneyi fay sarplıkları ve morfolojik izler
6 371971 4281956 Erçek gölü batı kıyısı
7 338832 4247507 Edremit ilçesi KöĢkköy ĠÖO
8 355404 4280776 YeniköĢk yolu üzeri
9 355679 4287567 Van-ErciĢ Karayolu
10 363382 4299794 Van-ErciĢ Karayolu Gedikbulak köyü batısı
11 351772 4297239 Halkalı-YeĢilsu köyleri arası yoldaki kaya düĢmeleri
12 345725 4275992 TopaktaĢ köyü heyelan ve yanal yayılma
13 346493 4274840 SıvılaĢma ve yanal yayılma
Yüzey Faylanmasına Yönelik Çalışmalar
Depreme kaynaklık eden fayın belirlenmesine yönelik yapılan çalıĢma ġekil 2.2‟de
gösterilen haritadaki 1‟den 5‟e kadar numaralandırılmıĢ lokasyonlarda
gerçekleĢtirilmiĢtir.
Depremin yüzeyde çok belirgin bir kırılmaya yol açmamıĢ olduğu görülmüĢ, ancak
beton sulama kanalları, asfalt yollar gibi fayı dik kesen insan yapımı çizgisel
yapılarda Kuzey-Güney yönlü sıkıĢmaya bağlı deformasyonların geliĢtiği
gözlenmiĢtir. Deformasyonların saha üzerindeki dağılım yönelimi ve kırık özellikleri
MTA 1:100000 ölçekli jeoloji haritasında tanımlanmıĢ olan yaklaĢık DKD-BGB
uzantılı faya ait morfolojik belirteçler ile uyumlu olmakla birlikte,
deformasyonlardaki yer değiĢtirmenin çok küçük olması ve sahada belirgin bir
süreklilik göstermemesi depremin gömülü kalmıĢ bir faylanmayla geliĢtiğini iĢaret
etmektedir (ġekil 2.3 ve 2.4). 23
ġekil 2.3. Depreme neden olan fay zonunun MTA 1:100000 ölçekli jeoloji haritasındaki
gösterimi.
ġekil 2.4. Sayısal yükseklik paftasında oluĢturulan ve fayın geçtiği topoğrafyayı gösterir
3D harita.
Saha gözlemlerinde yüzey faylanmasına ait ilk belirteç Van-ErciĢ karayolu
üzerinde (ġekil 2.5) TOKĠ konutları yakınında gözlenen kuzey-güney sıkıĢmaya
bağlı kabarma ve refüj taĢlarındaki yaklaĢık 5 cm. lik sol yönlü bükülmelerdir (ġekil
2.6.a). Söz konusu sol yönlü deformasyon ayrıca sarı renkli yol kenarı çizgisinde
de gözlenmekte olup, ayrıca buradaki kaldırım taĢında da çatlama meydana
gelmiĢtir. Söz konusu bölgede deprem sonrasında yolda yapılmıĢ çalıĢma
nedeniyle yükselim miktarı tam olarak ölçülememiĢtir. Söz konusu yolun batıya
bakan yol yarmasında gözlenen genç tortullar kuzey güney sıkıĢmayı gösteren
veriler sunmaktadır. Burada belirlenen bir düzlemin doğrultusu K70D olarak
ölçülmüĢ olup, kuzey blokta bir yükselmenin varlığı da ayrıca gözlenmiĢtir. Aynı
bölgede yol kenarında bulunan beton sulama kanalında da deformasyonlar tespit
edilmiĢtir (ġekil 2.6. b, c ve d).24
ġekil 2.5. Sayısal yükseklik modeli ile çakıĢtırılan ortofoto 3D görüntü üzerinde fayın izinin
belirgin görüldüğü 1 ve 2 no‟lu duraklar
(a) (b)
(c) (d)
ġekil 2.6. Van-ErciĢ Karayolu üzerinde gözlenen deformasyonlara örnekler.25
Saha gözlemlerinde sıkıĢmaya bağlı deformasyona ait bulgu veren önemli
noktalardan birisi de Bardakçı köyü yakınlarında TopaktaĢ köyü yolunda asfalt
zeminde sıkıĢma deformasyonu Ģeklinde görülmüĢtür (ġekil 2.7). Burada yüzeyde
gözlenen deformasyon zonunun genel doğrultusu K70D Ģeklindedir. Burada
sıkıĢma sonucu kuzey bloğun yaklaĢık 10 cm. yükselimi net bir Ģekilde
gözlemlenebilmektedir. Bu noktadan 50 metre batıda bulunan beton sulama
kanalında da deformasyon gözlenmekte olup, burada ölçülen doğrultu da K70D
Ģeklindedir (ġekil 2.8). Burada yoldaki kuzey bloğun yükseliminin aksine güney
blokta yükselme meydana gelmesi dikkat çekicidir. Buradaki yükselim direkt fayın
yüzeydeki izi olmayıp, sıkıĢma kaynaklı yüzeydeki bükümlenmenin etkisiyle
oluĢmuĢtur. Bu nedenle bu tür mühendislik yapılarında direkt bloklar arası iliĢkiye
atıfta bulunmak yanıltıcı olabilmektedir.
ġekil 2.7. Depreme kaynaklık eden fayın belirlenmesine yönelik 2. Durak Zeve
Akademi kooperatifi doğusu TopaktaĢ stabilize yolu.26
ġekil 2.8. Bardakçı köyü yakınlarında TopaktaĢ yolunda gözlenen yüzey kırığı ve
beton sulama kanalında gözlenen deformasyon (Sulama kanalında yükselen
blok güney blok olarak gözlenmiĢtir)
Bölgede beton sulama kanallarında gözlenen deformasyon yapısına bir diğer
örnek de Organize Sanayi Bölgesi (OSB) doğusunda tespit edilmiĢtir (ġekil 2.9).
ġekil 2.9. OSB yakınlarında sulama kanalında gözlenen sıkıĢmaya bağlı deformasyon.27
Saha incelemeleri sırasında sıkıĢmaya bağlı son yüzey deformasyonuna OSB‟nin
yaklaĢık 4 km. kuzey doğusunda bulunan beton sulama kanalında rastlanılmıĢtır
(ġekil 2.10. a ve b). Burada yaklaĢık 10 cm. lik bir yükselme ölçülmüĢtür. Bu
noktada aynı zamanda sulama kanalındaki suyu kontrol eden metal elemanlarda
sıkıĢmaya bağlı deformasyon net bir Ģekilde izlenmektedir (ġekil 2.10 c). Sulama
kanalının kuzeyindeki yamaçlarda bindirmeye ait morfolojik izler ve fay sarplıkları
belirgin olarak gözlenmektedir (ġekil 2.10 d).
(a) (b)
(c)
(d)
ġekil 2.10. OSB kuzeydoğusunda gözlenen yüzey deformasyonları ve fay sarplığı.
Depreme kaynaklık eden K60-70D doğrultulu fayın, kuzeye eğimli bindirme
karakterinde gömülü bir fay olduğu yapılan saha çalıĢmaları sonucunda
değerlendirilmiĢtir. Sayısal yükseklik paftalarından elde edilen kabartı (shaded
relief) ve Sayısal Yüksek Modeli (SYM) kullanılarak oluĢturulan 3D haritasında
fayın morfolojik izinin çok belirgin olduğu açıkça gözlenmekle birlikte vadiye doğru
akıĢ gösteren kuru derelerin önünün ani kesilmesi de bu veriyi desteklemektedir
(ġekil 2.11 a ve b).28
(a)
(b)
ġekil 2.11. (a) Depreme kaynaklık eden fayı ve bu fayın belirlenmesine yönelik
lokasyonları gösterir 3D kabartı harita, (b) Fay morfolojisini gösterir
Shaded relief harita.29
Ġtalya Uzay Ajansının 10 Ekim ve 26 Ekim tarihlerinde çekmiĢ olduğu COSMOSkymed görüntüsünün NASA tarafından üretilen interferogramında deprem
sonrası meydana geldiği düĢünülen yer değiĢtirmeler görülmektedir (ġekil 2.12).
Interferogramda fayın kuzeyinde kalan bölgede topografik olarak maksimum 80cm
lik, Erçek gölü‟nün batı kıyılarında 5 ile 40 cm. arasında değiĢen bir yükselme
meydana geldiği öngörülmüĢtür, bu veriden yola çıkarak Erçek gölü batı kıyısında
interferogramda belirtilen yükselmelere ait izler aranmıĢ, buna karĢın gerek göl
seviyesinde, gerekse de yalı taĢları ve göl kıyısındaki yerli kayaçlarda herhangi bir
seviye değiĢikliği izi gözlenmemiĢtir (ġekil 2.13).
ġekil 2.12. COSMO-SkyMed (CSK) interferogram (InSAR) görüntüsü (Halkalardaki
aynı renkler arası 20 cm. değiĢimi ifade etmekte olup detay bilgiler
//supersites.earthobservations.org/van.php web sayfasında
bulunmaktadır.30
ġekil 2.13 Erçek gölü batı kıyısındaki kireçtaĢlarında gözlenen ortalama göl
seviyesinde geliĢen yosunlara ait izleri gösterir fotoğraflar.31
Depremin Neden Olduğu İkincil Etkiler
23 Ekim 2011 tarihinde meydana gelen deprem sonrasında çalıĢma alanının
birçok bölümünde deprem sonrası oluĢan heyelan, kaya düĢmesi, sıvılaĢma ve
yanal yayılma olaylarına rastlanılmıĢtır.
ġekil 2.2‟de 8 numara ile gösterilen noktada YeniköĢk yolu üzerinde asfalt yolda
yüzey yenilmesi gözlenmiĢtir. Oldukça farklı yönelimlere sahip çatlaklar gözlenmiĢ
olup, bölgede yeraltı sularının neredeyse yüzey seviyesinde olması söz konusu
deformasyonu hızlandırıcı bir rol oynamıĢtır (ġekil 2.14.a).
Van-ErciĢ karayolunda gözlenen ve hemen deprem sonrası Karayolları tarafından
tamir edilen yol dolgusunda, oturmanın neden olduğu yüzey deformasyonu
tanımlanmıĢtır (ġekil 2.14 b; Durak 9). Deprem sonrasında yaklaĢık 30-40 cm.'ye
varan açılmaların gözlendiği bu noktada, geçmiĢte de benzer deformasyonların
oluĢtuğu gerek yerel kaynaklardan öğrenilmiĢ, gerekse de yol üzerindeki eski
onarım izlerinden gözlemlenmiĢtir.
Van-ErciĢ Karayolu, Gedikbulak Köyü batısında depremin neden olduğu kuvvetler
nedeniyle heyelan olayının tetiklenmesi sonucu oluĢan gerilme çatlakları
bulunmaktadır. Söz konusu bölgede yolun alt kesimlerinde yapılmıĢ olan istinat
duvarı bölgede geçmiĢte de heyelan aktivitesinin varlığına iĢaret etmektedir.
ġekil 2.14 c‟de gözlenen heyelanda 15-20cm oturma, 10-15 cm. arasında da
açılmalar gözlemlenmiĢ olup, deformasyon karayolunda önemli bir hasara neden
olmuĢtur (Durak 10).
Durak 11 ile tanımlanan noktada Halkalı-YeĢilsu Köyleri arasındaki yolda deprem
sonrası meydana gelmiĢ kaya düĢmeleri gözlenmiĢtir (ġekil 2.14 d). Gerek yolun
depremin ikinci gününde düĢen kaya parçaları ile kaplı olması, gerekse de yerel
kaynakların verdiği bilgiler bölgedeki kaya düĢmesi olayının deprem tarafından
tetiklendiğini doğrulamaktadır.
Arısu-TopaktaĢ köyleri arasında (Durak 12) Karasu dere güneybatısındaki
yamaçta deprem sonrası meydana gelen heyelan ġekil 2.14 e‟ de görülmektedir.
Bunun yanında Karasu çayının sağ ve sol sahillerinde akarsuya paralel geliĢen
yanal yayılmalar ve sıvılaĢmalar meydana gelmiĢtir. Harita Genel Komutanlığı
(HGK) tarafından üretilen 1/5000 ölçekli deprem sonrasına ait ortofofo görüntüde
sıvılaĢma sonucu geliĢen kum volkanları ayırt edilebilmektedir (ġekil 2.15)32
(a) (b)
(c)
(d)
(e) (f)
ġekil 2.14. Van Depremi sonrasında gözlenen depremin ikincil etkilerine örnekler:
(a) YeniköĢk yolunda yüzey yenilmesi, (b) Van-ErciĢ yolunda çökme,
(c) Gedikbulak köyü batısında meydana gelen heyelan, (d) Halkalı-YeĢilsu
köyleri arasında kaya düĢmesi, (e) eski heyelan kütlesinde hareketlenme,
(f) sıvılaĢma.33
ġekil 2.15. Arısu-TopaktaĢ köyleri arasında Karasu Çayı yakın çevresinde deprem sonrası
ortofoto görüntülerde görülen sıvılaĢmalar
ÇalıĢma alanında gözlenen yanal yayılma türünde bir yüzey deformasyonu
TopaktaĢ köyü yakınlarında gözlenmiĢ olup, köy yolunda meydana gelen
deformasyonun ulaĢımı aksatması nedeniyle kısa sürede yolda onarım çalıĢmaları
gerçekleĢtirilmiĢ ve gerilme çatlakları tam olarak gözlenememiĢtir (ġekil 2.16 a;
Durak13). Bu bölgenin batısında yer alan tepelerde güncel heyelan olayları net bir
Ģekilde gözlenmektedir (ġekil 2.16 b).
23 Ekim 2011 tarihinde meydana gelen depremin neden olduğu kütle
hareketlerinden bir diğeri de Edremit Ġlçesi güneybatısında KöĢk köyü Ġlköğretim
Okulu yakınlarında gözlenmiĢtir (ġekil 2.16 c ve d; Durak 7). 34
(a)
(b)
(c)
(d)
ġekil 2.16. 23 Ekim 2011 Van Depremi sonrasında gözlenen yüzey deformasyonlarına
örnekler: (a) TopaktaĢ köyü yakınlarında köy yolunda gözlenmiĢ yanal
yayılma, (b) TopaktaĢ köyü yakınlarında yamaçlarda görülen güncel
heyelanlar, (c ve d) KöĢk köyü yakınlarında gözlemlenen heyelanlar.35
3. KUVVETLĠ YER HAREKETĠ KAYITLARININ DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
3.1. Genel Değerlendirme
Depremler sırasında kuvvetli yer hareketinin ölçülmesi; depremin fiziksel
boyutunun, deprem dalgasının yayılım karakteristiğinin, etkin süresinin, frekans
içeriğinin, deprem-yer-yapı etkileĢiminin, deprem yüklerinin doğru tespitinin ve
yıkıcı etkilerinin kestirilmesi gibi çeĢitli mühendislik çalıĢmalarında kullanılmaktadır.
Kuvvetli yer hareketi kayıtlarının incelenmesi, mühendislik yapılarının deprem
sırasındaki davranıĢlarının ve hasar görebilirliğinin tahmininde kullanılan temel
girdilerden birisidir. ġüphesiz, yıkıcı bir deprem sırasında en önemli dinamik
parametrelerden birisi, depremin ivmesidir. Bu sebeple, depremin dinamik etkilerini
yerinde ölçmek ve depremi daha doğru değerlendirmek amacıyla deprem
potansiyeli yüksek birçok ülkede, çok sayıda ulusal ve yerel ölçekte ivme-ölçer
ağları kurularak kuvvetli yer hareketi (ivme) gözlemleri yapılmaktadır.
Ülkemizde ulusal ölçekte Kuvvetli Yer Hareketi Gözlem Ağı, sadece Afet ve Acil
Durum Yönetimi BaĢkanlığı Deprem Dairesi tarafından iĢletilmektedir. Bu ağı
oluĢturan ivme-ölçer istasyonları, aktif sismik bölgeler öncelikli olmak üzere
ülkemizdeki çeĢitli yerleĢim yerlerinde konumlandırılmıĢtır. Mevcut durumda, 372
kuvvetli yer hareketi kayıt istasyonu aktif olarak çalıĢmaktadır. Bu ağ tarafından
1976‟dan günümüze kaydedilmiĢ 6000‟ den fazla deprem ivme kayıt arĢivi
araĢtırmacıların ve bilim dünyasının hizmetine Internet (//kyh.deprem.gov.tr)
üzerinden sunulmaktadır.
23 Ekim 2011 Van-Merkez depremi (Ml=6.7, Mw=7.0), yerel saati ile 13:41‟de
meydana gelmiĢtir. Bu deprem, episantıra uzaklıkları 42-590 km arasında değiĢen
Ulusal Kuvvetli Yer Hareketi Gözlem Ağı (TR-KYH) bünyesindeki 22 farklı
lokasyondaki ivme-ölçer istasyonu tarafından kaydedilmiĢtir. Tablo 3.1‟de bu
deprem sırasında kayıt alan istasyonlara ait bilgiler ve her bir istasyonun üç
bileĢenine ait en büyük ivme değerleri yer almaktadır. Bu depremi takiben, 09
Kasım 2011 tarihinde yerel saatle 21:23:34‟de farklı bir bölgede, orta büyüklükteki
(Ml=5.6) Van-Edremit depremi meydana gelmiĢ ve bu deprem bölgedeki beĢ
istasyon tarafından kaydedilmiĢtir. Bu deprem sırasında kaydedilen en büyük ivme
değerleri Tablo 3.2‟de verilmiĢtir. Son depremden dokuz gün sonra 18 Kasım 2011
tarihinde, 19:39:39 (TS) ‟de bu iki depremden farklı bir noktada Van-Muradiye‟de
Ml=5.2 büyüklüğünde bir deprem daha meydana gelmiĢtir. Bu deprem sırasında
kaydedilen en büyük ivme değerleri Tablo 3.3‟de verilmiĢtir. Bu tablolardaki ivme
değerleri, düzeltilmemiĢ ham verilerdir. Ayrıca, üç deprem sırasında kayıt alan
istasyonların yerleri ve en büyük yatay ivme değerleri sırasıyla, ġekil 3.1, ġekil 3.2
ve ġekil 3.3‟de verilen haritalar üzerinde gösterilmiĢtir. Ml=6.7 Van-Merkez
depreminin dıĢ merkezine yaklaĢık 42 km uzaklıkta bulunan Muradiye istasyonu
tarafından ölçülen en büyük ivme değerleri; KG doğrultusunda 178.5 cm/sn
2
, DB
doğrultusunda 168.5 cm/sn
2
ve düĢey doğrultuda ise 75.5 cm/sn
2
‟dir. Diğer Van-36
Edremit depremi (Ml=5.6) sırasında ölçülen en büyük yatay ivme değeri de yine
depremin dıĢ merkezine uzaklığı 12.7 km olan Van-Merkez istasyonu tarafından
kaydedilmiĢ olup, bu istasyon tarafından ölçülen en büyük ivme değerleri; KG
doğrultusunda 148.1 cm/sn
2
, DB doğrultusunda 245.9 cm/sn
2
ve düĢey doğrultuda
150.5 cm/sn
2
‟dir. Van-Edremit istasyonu (dıĢ merkeze 2.9 km) tarafından ölçülen
en büyük ivme değerleri ise, KG doğrultusunda 65.7 cm/sn
2
, DB doğrultusunda
102.6 cm/sn
2
ve düĢey doğrultuda 44.3 cm/sn
2
‟dir.
Tablo 3.1 23 Ekim 2011, Ml=6.7 Van-Merkez depremini kaydeden ivme-ölçer istasyonları
ve ölçülen en büyük ivme değerleri.
ĠSTASYON
CĠHAZ TÜRÜ
ÖLÇÜLEN ĠVME
DEĞERLERĠ (gal)
Ġstasyonun
Deprem
Merkez
Üssüne
Uzaklığı
Repi (km)
Ġstasyonun
Kayma
Dalgası
Hızı
VS30 (m/sn)
No ĠL ĠLÇE/SEMT KG DB DüĢey
1 Van Muradiye SMACH 178.5 168.5 75.5 42 293
2 MuĢ Malazgirt SMACH 44.5 56.0 25.5 95 311
3 Bitlis Merkez CMG-5TD 89,66 102,24 35,51 116 Alüvyon
4 Ağrı Merkez CMG-5TD 18,45 15,08 7,21 121 295
5 Siirt Merkez CMG-5TD 9,90 9,16 7,04 158 Alüvyon
6 MuĢ Merkez CMG-5TD 10,3 6,86 4,64 170 315
7 Bingöl Solhan CMG-5TD 4,58 4,19 2,46 211 463
8 Bingöl Karlıova CMG-5TD 7,52 11,08 4,65 222 Sert
9 Batman Merkez CMG-5TD 8,29 8,58 3,74 223 450
10 Mardin Merkez CMG-5TD 2,00 1,90 1,58 284 Sert
11 Elazığ Beyhan CMG-5TD 1,20 1,19 0,99 289 Sert
12 Elazığ Palu CMG-5TD 2,11 1,64 1,72 307 329
13 Elazığ Kovancılar CMG-5TD 1,45 1,66 1,20 313 Alüvyon
14 Erzincan Tercan CMG-5TD 2,37 3,43 2,26 289 320
15 Erzincan Merkez CMG-5TD 1,53 1,29 0,71 358 314
16 Bayburt Merkez CMG-5TD 1,35 1,14 1,27 327 Sert
17 GümüĢhane Kelkit CMG-5TD 1,05 0,88 1,25 378 Alüvyon
18 ġanlıurfa Siverek CMG-5TD 2,00 3,06 0,96 378 Alüvyon
19 Malatya Pötürge CMG-5TD 0,99 0,99 0,94 405 Sert
20 Adıyaman Kahta CMG-5TD 2,96 2,70 1,64 437 Alüvyon
21 Adıyaman GölbaĢı CMG-5TD 1,12 0,74 0,35 521 469
22 K.MaraĢ Merkez CMG-5TD 1,74 2,18 0,96 590 31737
Tablo 3.2 09 Kasım 2011, Ml=5.6 Van Gölü depremini kaydeden ivme-ölçer istasyonları
ve ölçülen en büyük ivme değerleri
ĠSTASYON
CĠHAZ TÜRÜ
ÖLÇÜLEN ĠVME
DEĞERLERĠ (gal)
Ġstasyonun
Deprem
Merkez
Üssüne
Uzaklığı
Repi (km)
Ġstasyonun
Kayma
Dalgası Hızı
VS30 (m/sn)
No ĠL ĠLÇE/SEMT KG DB DüĢey
1 Van Merkez CMG-5TD 148,1 245,9 150,5 12.7 363
2 Van Edremit GSR-16 65,7 102,6 44,3 2.9 Sert
3 MuĢ Malazgirt SMACH 3.0 4.0 2.0 101 311
4 Van Muradiye SMACH 13 9,5 4,5 74.10 293
5 Bitlis Merkez CMG-5TD 3,9 5,8 2,1 97.8 Alüvyon
Tablo 3.3. 18 Kasım 2011, Ml=5.2 Van Muradiye depremini kaydeden ivme-ölçer
istasyonları ve ölçülen en büyük ivme değerleri.
ĠSTASYON
CĠHAZ TÜRÜ
ÖLÇÜLEN ĠVME
DEĞERLERĠ (gal)
Ġstasyonun
Deprem
Merkez
Üssüne
Uzaklığı
Repi (km)
Ġstasyonun
Kayma
Dalgası Hızı
VS30 (m/sn)
No ĠL ĠLÇE/SEMT KG DB DüĢey
1 Van Muradiye SMACH 13,5 16 10 18,9 293
2 Van Özalp CMG-5TD 9,25 7,36 2,32 23,7 Sert
3 Van Çaldıran CMG-5TD 1,34 1,43 0,56 35,7 Alüvyon
4 Van AFAD CMG-5TD 3,24 6,27 2,33 51,3 Alüvyon38
ġekil 3.1. 23 Ekim 2011, Ml=6.7 Van-Merkez depremini kaydeden ivme-ölçer
istasyonlarının lokasyonları ve kaydedilen en büyük ivme değerleri
ġekil 3.2. 09 Kasım 2011, Ml=5.6 Van-Edremit depremini kaydeden ivme-ölçer
istasyonlarının lokasyonları ve kaydedilen en büyük ivme değerleri.39
ġekil 3.3. 18 Kasım 2011, Ml=5.2 Van Muradiye depremini kaydeden ivme-ölçer
istasyonlarının lokasyonları ve kaydedilen en büyük ivme değerleri.
Ml=6.7 Van-Merkez depremi için her bir istasyondan alınan kuvvetli yer hareketi
kayıtlarının düzeltilmiĢ ivme-zaman, hız-zaman ve yer değiĢtirme-zaman serisi
dalga formları, grafiklerde gösterilmiĢtir. Kayıtların ivme-zaman serilerine lineer
eksen kayması düzeltmesi (linear baseline-offsets-correction) ve 0.2-25 Hz
arasında Butterworth band geçiĢli filtre uygulanarak hız-zaman ve yer değiĢtirmezaman dalga formları elde edilmiĢtir. Ml=6.7 Van-Merkez depreminin Muradiye
istasyonu kaydına ait maksimum hız bileĢen genlikleri; KG doğrultusunda 26.9
cm/sn, DB doğrultusunda 17.5 cm/sn ve düĢey doğrultuda 6.2 cm/sn iken, Bitlis
istasyonu kaydına ait değerler ise sırasıyla, 8.7 cm/sn, 7.9 cm/sn ve 2.9 cm/sn‟dir.
Maksimum yatay yer değiĢtirme miktarları ise, Muradiye istasyonu kaydı KG
bileĢeninde 5.1 cm ve Bitlis istasyonu kaydı KG bileĢeninde 2.3 cm olarak
ölçülmüĢtür (ġekil 3.4-3.9).
Van-Edremit depreminin (Ml=5.6) Van istasyonu kaydına ait maksimum hız
bileĢen genlikleri ise, KG doğrultusunda 16.4 cm/sn, DB doğrultusunda 33.3 cm/sn
ve düĢey doğrultuda 6.1cm/sn olarak hesaplanmıĢtır. Maksimum yer değiĢtirme
miktarları ise Van-Merkez istasyonu kaydı KG bileĢeninde 2.9 cm, DB bileĢeninde
6.5 cm ve düĢey bileĢende 1.3 cm olarak hesaplanmıĢtır (ġekil 3.10-3.12). VanEdremit istasyonunda ise, hız miktarları KG, DB ve düĢey doğrultularda sırasıyla,
25.1, 26.9 ve 9.5 cm/sn olarak ölçülmüĢtür. Yer değiĢtirme miktarı ise, KG
bileĢeninde 11.1 cm olarak hesaplanmıĢtır40
.
ġekil 3.4. 23 Ekim 2011, Ml=6.7 Van-Merkez depremi Muradiye istasyonu Kuzey-Güney
doğrultulu ivme, hız ve yer değiĢtirme bileĢenleri
ġekil 3.5. 23 Ekim 2011, Ml=6.7 Van-Merkez depremi Muradiye istasyonu Doğu-Batı
doğrultulu ivme, hız ve yer değiĢtirme bileĢenleri41
ġekil 3.6. 23 Ekim 2011, Ml=6.7 Van-Merkez depremi Muradiye istasyonu DüĢey
doğrultulu ivme, hız ve yer değiĢtirme bileĢenleri
ġekil 3.7. 23 Ekim 2011, Ml=6.7 Van-Merkez depremi Bitlis istasyonu Kuzey-Güney
doğrultulu ivme, hız ve yer değiĢtirme bileĢenleri.42
ġekil 3.8. 23 Ekim 2011, Ml=6.7 Van-Merkez depremi Bitlis istasyonu Doğu-Batı
doğrultulu ivme, hız ve yer değiĢtirme bileĢenleri.
ġekil 3.9. 23 Ekim 2011, Ml=6.7 Van-Merkez depremi Bitlis istasyonu DüĢey doğrultulu
ivme, hız ve yer değiĢtirme bileĢenleri.43
ġekil 3.10. 09 Kasım 2011, Ml=5.6 Van-Edremit depremi Van-Merkez istasyonu Kuzey-
Güney doğrultulu ivme, hız ve yer değiĢtirme bileĢenleri.
ġekil 3.11. 09 Kasım 2011, Ml=5.6 Van-Edremit depremi Van-Merkez istasyonu Doğu-
Batı doğrultulu ivme, hız ve yer değiĢtirme bileĢenleri.44
ġekil 3.12. 09 Kasım 2011, Ml=5.6 Van-Edremit depremi Van-Merkez istasyonu DüĢey
doğrultulu ivme, hız ve yer değiĢtirme bileĢenleri.
23 Ekim 2011 Ml=6.7 Van-Merkez ve Ml=5.6 Van-Edremit Depremlerinin Etkin
Süreleri
Deprem anındaki önemli parametrelerden birisi, kuvvetli yer hareketinin süresidir.
Kuvvetli sarsıntının süresi, yapısal hasar üzerinde ve mühendislik yapı
problemlerinde önemli rol oynamaktadır. Uzun süreli bir yer hareketi, tekrarlı yük
bindirmeleri oluĢturarak, yapılarda önemli derecede hasara neden olabilmektedir.
Bunun için, Ml=6.7 Van-Merkez depreminin Muradiye ve Bitlis istasyonlarından
alınan kayıtlarıyla Ml=5.6 Van-Edremit depreminin Van istasyonundan alınan
kayda ait Etkin Süre (Arias ġiddeti) değiĢimleri her iki yatay doğrultu için
hesaplanmıĢtır. Arias eğrisinin, %5‟ten %95‟e kadar olan değerleri arasında geçen
süre, etkin süre (teff) olup, ilk depremin Muradiye istasyonu kaydının KG doğrultusu
için teff= 19.2 sn ve Bitlis istasyonuna ait kaydın DB doğrultusu için teff =17.2 sn
olarak hesaplanmıĢtır (ġekil 3.13). Ġkinci depremin Van istasyonu kaydına ait DB
doğrultusu için teff=8.4sn, Van Edremit istasyonu kaydına ait teff =23.4 sn olarak
hesaplanmıĢtır (ġekil 3.14).45
(a) (b)
ġekil 3.13. 23 Ekim 2011, Ml=6.7 Van-Merkez depremi a) Muradiye kaydı K-G doğrultusu, b)
Bitlis kaydı D-B doğrultusuna ait etkin süreler.
(a)
ġekil 3.14 09 Kasım 2011, Ml=5.6 Van-Edremit depremi a) Van kaydı D-B doğrultusu, b) VanEdremit kaydı D-B doğrultusuna ait etkin süreler.
23 Ekim 2011 Ml=6.7 Van-Merkez ve 9 Kasım 2011 Ml=5.6 Van-Edremit
Depremlerinin Fourier Spektrumları
Ml=6.7 Van-Merkez depreminin Muradiye ve Bitlis kayıtlarının yatay bileĢenleri ve
Ml=5.6 Van-Edremit depremlerinin de Van ve Edremit istasyonlarının yatay
bileĢenlerinden elde edilmiĢ zaman ortamındaki ivme kayıtlarının Fourier Spektrumları
alınarak, frekans ortamına taĢınmıĢ; bu deprem dalgalarının, hangi frekanslarda baskın
oldukları ve en büyük genlik değerleri incelenmiĢtir (ġekil 3.15 - 3.18).
Ml=6.7 Van-Merkez depreminin Muradiye istasyonundan elde edilmiĢ ivme kaydının 46
Fourier Spektrumu incelendiğinde KG doğrultusu için baskın frekansın 2.8 Hz (0.4 sn)
ve DB doğrultusu için ise 3.3 Hz (0.3 sn) olduğu görülmektedir.
Ml=5.6 Van-Edremit depreminin Van istasyonundan elde edilmiĢ ivme kaydının Fourier
Spektrumu incelendiğinde KG doğrultusu için baskın frekansın 2.5 Hz (0.4sn) ve DB
doğrultusu için 2.6 Hz (0.4sn) olduğu görülmektedir.
(a) (b)
ġekil 3.15. 23 Ekim 2011, Ml=6.7 Van-Merkez depremi a) Muradiye kaydı KG doğrultusu,
b) Muradiye kaydı DB doğrultusuna ait Fourier Spektrumları.
(a) (b)
ġekil 3.16. 23 Ekim 2011, Ml=6.7 Van-Merkez depremi a) Bitlis kaydı KG doğrultusu, b) Bitlis
kaydı DB doğrultusuna ait Fourier Spektrumları.47
(a) (b)
ġekil 3.17. 09 Kasım 2011, Ml=5.6 Van-Edremit depremi a) Van kaydı KG doğrultusu, b) Van
kaydı DB doğrultusuna ait Fourier Spektrumları.
(a) (b)
ġekil 3.18. 09 Kasım 2011, Ml=5.6 Van-Edremit depremi a) Edremit kaydı KG doğrultusu,
(b) Edremit kaydı DB doğrultusuna ait Fourier Spektrumları.48
3.2. 23 Ekim 2011 Ml=6.7 Van-Merkez ve 9 Kasım 2011 Ml=5.6 Van-Edremit
Depremlerinin Tepki Spektrumları
Mühendislik uygulamalarında deprem kuvvetlerini tanımlamak için en çok
kullanılan yaklaĢım ivme kayıtlarından ivme, hız ve yer değiĢtirme tepki
spektrumlarının hesaplanmasıdır (Ohsaki, 1991). Ġvme tepki spektrumu, yapılara
etkiyen kuvveti, yani zeminden yapıya deprem giriĢini verir. Mühendislik yapısının
doğal periyoduyla sönüm oranına göre, ivme tepki spektrumundan okunan
maksimum tepki değeri, yapıya etkiyen mutlak ivme değeri olup, bununla yapının
“m” kütlesi çarpılırsa deprem esnasında yapıda oluĢan maksimum kesme kuvveti
elde edilir. Deprem hareketiyle oluĢan enerjinin bir kısmı yapılar tarafından
absorbe edilir. Yapılara geçen maksimum enerjiyi hız spektrumu verir. Yer
değiĢtirmenin veya Ģekil değiĢtirmenin büyüklüğünü, yer değiĢtirme tepki
spektrumu göstermekte olup, yapı içindeki gerilmelerle iliĢkilidir.
Ml=6.7 Van-Merkez için Muradiye ve Bitlis (ġekil 3.19 ve 3.20), Ml=5.6 VanEdremit depremi için de Van ve Edremit istasyonlarından (ġekil 3.21 ve 3.22) elde
edilen ivme kayıtlarından Tepki Spektrumları %5, %10 ve %15 sönüm oranları için
hesaplanarak gösterilmiĢtir.
(a) (b)
ġekil 3.19. 23 Ekim 2011, Ml=6.7 Van-Merkez depremi a) Muradiye kaydı KG bileĢeni, b)
Muradiye kaydı DB bileĢenine ait Tepki Spektrumları.49
(a) (b)
ġekil 3.20. 23 Ekim 2011, Ml=6.7 Van-Merkez depremi a) Bitlis kaydı KG doğrultusu,
b) Bitlis kaydı DB doğrultusuna ait Tepki Spektrumları
(a) (b)
ġekil 3.21 09 Kasım 2011, Ml=5.6 Van-Edremit depremi (a) Van-Merkez kaydı KG
doğrultusu, (b) Van-Merkez kaydı DB doğrultusuna ait tepki spektrumları
(a) (b)
ġekil 3.22. 09 Kasım 2011, Ml=5.6 Van-Edremit depremi a) Van-Edremit kaydı KG
doğrultusu, b) Van-Edremit kaydı DB doğrultusuna ait tepki spektrumları50
3.3. 23 Ekim 2011 Ml=6.7 Van-Merkez ve Ml=5.6 Van-Edremit Depremlerinin
Ġvme Tepki Spektrumlarının Tasarım Spektrumlarıyla KarĢılaĢtırılması
Van-Merkez (Ml=6.7) ve Van-Edremit (Ml=5.6) depremlerinin Muradiye ve VanMerkez istasyonlarının, hem söz konusu depremlerin dıĢ odak merkezlerine
yakınlığı, hem de elde edilen ivme değerlerinin diğer istasyonlardan ölçülen ivme
değerlerine göre daha büyük olması nedeniyle, bu her iki deprem kaydının tepki
spektrumları, “2007 Türkiye Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında
Yönetmelik“ in (TDY-2007) tasarım spektrumlarıyla karĢılaĢtırılmıĢtır (ġekil 3.23 ve
ġekil 3.24). Her iki deprem için, yerel zemin sınıfı Z3 olan Muradiye ve VanMerkez istasyonlarından ölçülen ivme kayıtlarından hesaplanan tepki spektrum
(%5 sönüm oranları) eğrileri incelendiğinde, her iki yer hareketinin 1. Derece
deprem bölgesi için tanımlanan tasarım spektrumlarının altında kaldığı
görülmektedir.
ġekil 3.23. 23 Ekim 2011, Ml=6.7 Van-Merkez depreminin Muradiye istasyonu KG ve DB
bileĢenlerine ait tepki spektrumlarının TDY-2007 tasarım spektrumlarıyla
karĢılaĢtırması.51
ġekil 3.24. 09 Kasım 2011, Ml=5.6 Van-Edremit depreminin Van-Merkez istasyonu KG ve
DB bileĢenlerine ait tepki spektrumlarının TDY-2007 tasarım spektrumlarıyla
karĢılaĢtırması.
23 Ekim 2011 Van-Merkez (Ml=6.7) ve Van-Edremit (Ml=5.6) Depremlerinin
Bazı Azalım İlişkileriyle Karşılaştırılması
AFAD Deprem Dairesi BaĢkanlığı‟nca iĢletilmekte olan TR-KYH tarafından elde
edilen kuvvetli yer hareketi kayıtlarına ve istasyonlara ait bilgiler Tablo 3.1 ile
Tablo 3.2‟de verilmiĢtir. Bu istasyonlar için yapılmıĢ olan ayrıntılı jeofiziksel zemin
araĢtırmaları sonucunda (yerinde ölçümü henüz yapılmamıĢ olanlar için gözlemsel
bilgiler kullanılmıĢtır) elde edilen kayma dalgası hızı (VS30) değerlerine göre zemin
sınıflaması yapılmıĢtır. TDY-2007‟ye göre tanımlanmıĢ zemin sınıflamaları dikkate
alındığında, istasyonlar genellikle B ve C zemin grubu olarak tanımlanmaktadır.
Burada depremlerin AFAD tarafından hesaplanan moment magnitüd cinsinden
büyüklükleri Van-Merkez depremi için MW=7.0 ve Van-Edremit depremi için
MW=5.7 kullanılmıĢtır. Ġstasyonlar tarafından ölçülen yatay bileĢenlere ait en büyük
ivme değerleri, bazı araĢtırmacılar (Boore vd., 1997; Sadigh vd., 1997; Özbey vd.,
2003; Kalkan ve Gülkan, 2004 ve Çeken vd., 2008) tarafından önerilen azalım
bağıntılarıyla karĢılaĢtırılmıĢtır (ġekil 3.25, 3.26, 3.27 ve 1.28).
Her iki deprem sırasında ölçülen en büyük ivme (PGA) değerleri ile sönüm
eğrilerinin karĢılaĢtırması çok genel bir tasnife göre yapılmıĢ olup, grafiklerde
görüleceği üzere, ölçülen ivme değerleri çok uzak mesafelerden (200 km‟den
fazla) alındığı için literatürdeki bağıntı kriterleriyle uyumlu değildir. Ancak, “C” 52
grubu zemini temsil eden ve depremin merkez üssüne nispeten yakın istasyon
kayıtlarından Malazgirt kaydı, tahmin eğrileriyle uyumludur, Bununla beraber,
Muradiye ve Bitlis kayıtlarının bir miktar tahmin eğrilerinin üzerinde olduğu
görülmektedir.
ġekil 3.25. 23 Ekim 2011, MW=7.0 Van-Merkez depreminde alınan en büyük yatay ivme
değerleriyle bazı azalım iliĢkilerinin karĢılaĢtırılması (zemin grubu: B).
ġekil 3.26. 23 Ekim 2011, MW=7.0 Van-Merkez depreminde alınan en büyük yatay ivme
değerleriyle bazı azalım iliĢkilerinin karĢılaĢtırılması (zemin grubu: C).53
ġekil 3.27 09 Kasım 2011, MW=5.7 Van-Edremit depreminde alınan en büyük yatay ivme
değerleriyle bazı azalım iliĢkilerinin karĢılaĢtırılması (zemin grubu: B)
ġekil 3.28. 09 Kasım 2011, MW=5.7 Van-Edremit depreminde alınan en büyük yatay ivme
değerleriyle bazı azalım iliĢkilerinin karĢılaĢtırılması (zemin grubu: C).54
4. YAPISAL HASAR DEĞERLENDĠRMELERĠ
4.1. Deprem Bölgesindeki Yapıların Genel Özellikleri
23 Ekim 2011 tarihinde meydana gelen deprem, özellikle ErciĢ ilçe merkezinde ve
Van merkeze bağlı bazı köylerde Ģiddetli hissedilmiĢ büyük ölçekli hasarlara ve
yıkımlara neden olmuĢtur. Söz konusu depremin olduğu gün bölgeye gidilerek
yapılar üzerinde incelemeler yapılmıĢ, bölgedeki yapı stoku ve hasar nedenleri
tespit edilmeye çalıĢılmıĢtır. Söz konusu depremin etkili olduğu Van ve ErciĢ
merkezlerindeki yapılar genellikle, ülkemizde yaygın olan 4-8 katlı betonarme türü
yapılardan oluĢmaktadır. Yapıların büyük bir çoğunluğunda asmolen döĢeme
kullanılmıĢ, özellikle yıkılan binaların giriĢ katlarında yükseklikleri normal kat
yüksekliğinin iki katına kadar olan yükseklikte dükkanların olduğu tespit edilmiĢtir.
Köylerde, mevcut yapı stokunun büyük bir çoğunluğu kerpiç, taĢ ve briket
kullanılarak yapılmıĢ, servis ömrünü doldurmuĢ yığma yapılardan oluĢmaktadır. Bu
yapılar, hiçbir yönetmelik, standart ve tasarım kuralları dikkate alınmadan, sadece
düĢey yükler düĢünülerek, yöre halkı tarafından 1 veya 2 katlı olarak inĢa
edilmiĢlerdir. Bilgisizlik, ekonomik yetersizlikler, zor arazi Ģartları ve geleneksel
yapım teknikleri gibi nedenlerle hemen hemen bütün yapılarda harç malzemesi
olarak kedi kumu denilen toprak ince taneli malzeme kullanılmıĢtır. Yığma
yapılarda, gelen yükleri güvenli bir Ģekilde dağıtan ve destek elemanları olarak
kullanılan yatay ve düĢey hatıllar bu bölgede genellikle ahĢaptan olup sayılarının
yetersiz ve düzensiz olarak yerleĢtirildikleri gözlemlenmiĢtir. Ayrıca, bu
elemanların taĢıyıcı duvarlara kenetlenme boylarının çok kısa ve zayıf bir Ģekilde
yerleĢtirildikleri tespit edilmiĢtir. Mevsim Ģartlarına bağlı olarak yığma yapıların
bazılarının toprak damlı olarak inĢa edildiği gözlemlenmiĢtir.
4.2. Gözlenen Hasarların Nedenleri
Deprem yönetmeliğimizde belirtildiği Ģekli ile depreme dayanıklı yapı tasarımının
temel ilkesi; hafif Ģiddetteki depremlerde binalardaki yapısal ve yapısal olmayan
sistem elemanlarının herhangi bir hasar görmemesi, orta Ģiddetteki depremlerde
yapısal ve yapısal olmayan elemanlarda oluĢabilecek hasarın sınırlı ve onarılabilir
düzeyde kalması, Ģiddetli depremlerde ise can güvenliğinin sağlanması amacı ile
kalıcı yapısal hasar oluĢumunun sınırlanması Ģeklinde tariflenmektedir. Bu tariften
yola çıkıldığında, yapı elamanlarının Ģiddetli bir deprem enerjisini plastik
deformasyonlarla (kalıcı ötelenme ve hasarlarla) tüketmesi yani sünek davranması
istenir. Bunun için de yapıların sünek davranacak Ģekilde hem düĢey yükler hem
de yatay yükler dikkate alınarak projelendirilmeleri ve inĢa edilmeleri
gerekmektedir. Ancak deprem bölgesindeki yapılar incelendiğinde, hasar gören
yapıların hiçbir Ģekilde deprem afeti düĢünülmeden inĢa edildikleri
gözlemlenmiĢtir. 55
Betonarme Yapılarda Meydana Gelen Hasarlar Ve Nedenleri
Zayıf Kat ve DöĢeme Etkisi
Özellikle yıkılan yapılar incelendiğinde (ġekil 4.1. a,b,c ve d), zemin kattaki
dükkanların yüksekliklerinin normal katlara göre yaklaĢık olarak 2-3 metre daha
fazla olması, dolgu duvar alanlarının azlığı, beton briket dolgulu diĢli döĢemelerin
kullanılması ve yapılarda perde duvarların az yada hiç olmaması yıkımların en
önemli nedenleri arasında belirtilebilir. Dolgulu diĢli döĢemelerin yapının yanal
rijitliğini önemli ölçüde azaltıp ağırlaĢtırdığı, ağırlık artıĢıyla orantılı olarak ta yapıya
gelen yatay deprem yükünün arttığı bilinmektedir.
(a)
(b)
(c) (d)
ġekil 4.1. Zayıf kat ve döĢeme etkisine örnekler (a. Zayıf kat, b. Zayıf kat ve asmolen
döĢeme, c. Zemin katı yıkılmıĢ ve d. Ağır döĢeme)56
Beton Etkisi
Deprem bölgesindeki betonarme yapılarda kullanılan betonun imalatında
kullanılan kum ve çakılın tane boyutları nitelikli beton yapım koĢullarına uygun
değildir. Nitelikli beton için kullanılan çakılın boyutunun 2.5-3.0 cm den büyük
olmaması gerekir. Oysa Van‟da yapılan betonlarda kullanılan agreganın içinde 10-
20 cm boyutlarında olan ve “taĢ” olarak nitelenen malzemeye sıklıkla
rastlanmaktadır. Ayrıca agreganın temizliği de Ģüphelidir. Yıkıntılardaki beton
elemanlar ve molozlar incelendiğinde, betonda yıkanmamıĢ agrega kullanıldığı ve
betonun gereği kadar sulanmamıĢ olduğu izlenimi edinilmiĢtir (ġekil 4.2 a, b ve c).
Van‟da depremden sonra yıkılmıĢ ya da ağır hasarlı betonarme yapıların hemen
hepsinde gözlenmiĢ bu cins beton ile inĢa edilmiĢ yapının projede istenen
dayanımdaki betonun gerçekleĢtirilmiĢ olması zor, hatta olanak dıĢıdır. Standart
dıĢı boyutta ve çok büyük taĢ parçaları betonun kesme dayanımını olumsuz yönde
etkilemekte ve kolayca çatlamasına neden olmaktadır. Betonarme yapılarda düĢey
yükleri taĢıyan kolonlarda, düĢey yükün % 80‟den çoğu kolon betonu tarafından
taĢınır. Betonun kesme etkisi ile kırılması sonucu kolon artık düĢey yükünü
taĢıyamadığı için çöker.
(a)57
(b)
(c)
ġekil 4.2. a. UfalanmıĢ betona bir örnek, b. UfalanmıĢ betona bir örnek ve c. Zayıf
betona bir örnek.58
Donatı Etkisi
Özellikle yıkılan binalarda yapılan incelemelerde, betonarme yapı elemanlarında
nervürsüz düz donatı kullanıldığı ve etriye aralıklarının yönetmeliklerde verilen
aralıklardan daha fazla olduğu gözlemlenmiĢtir. Düz donatılar, zorlanan düğüm
noktalarından sıyrılarak çıkmıĢ, betonarme elemandan beklenen davranıĢ
sağlanamamıĢtır (ġekil 4.3 a, b ve c).
(a) (b)
(c)
ġekil 4.3. a) SıyrılmıĢ düz donatıya bir örnek, b) sıyrılmıĢ düz donatıya bir örnek
ve c) yetersiz etriye ve yetersiz kabuk betonu.59
4.3. Yığma Yapılarda Meydana Gelen Hasarlar Ve Nedenleri
Van merkez ve ErciĢ‟ e bağlı bazı köylerdeki yapı stokunun büyük bir bölümü
taĢıyıcı duvarları taĢ, briket ve kerpiç gibi malzemelerden oluĢan köy tipi yığma
yapılardan oluĢmaktadır. Bu tür yapılarda bağlayıcı olarak toprak harç (ince taneli
kedi kumu) kullanılmıĢ, basınç ve çekme dayanımı çok düĢük olan toprak harç
dolgu malzemeleri arasındaki aderansı düĢürmüĢtür. KıĢ aylarının çok soğuk
geçtiği bölgede, don ve çözülme olaylarında toprak harçta ufalanmalar meydana
gelmiĢtir. YıkılmıĢ yapılar üzerinde yapılan gözlemlerde, kerpiç türü dolgu
malzemelerin dahi çok fazla hasar görmeden yapıların yıkılması dolgu
malzemeleri arasındaki aderansın ne kadar düĢük olduğunun bir göstergesi
olmuĢtur. Ayrıca, taĢıyıcı görevindeki yatay ve düĢey ahĢap hatılların deprem
sırasında hemen hemen hiç çalıĢmadığı, yani zorlanmadıkları da tespit edilmiĢtir.
Ayrıca, ülkemizdeki köy tipi yapıların karakteristik bir örneği de, köĢe
birleĢimlerinde taĢıyıcı duvarların birbirlerine olan bağlantıların yeteri kadar rijit
olmamasıdır. Deprem sırasında yapılar bu noktalarda fazlaca zorlandıklarından,
taĢıyıcı duvarlarda beklenen kesme çatlakları fazlaca gözlemlenmemiĢ, düğüm
noktalarında yıkımlarla yapılar hasar görmüĢtür (ġekil 4.4 a,b,c,d ve e).
(a)
(b)
(c) (d)60
(e)
ġekil 4.4. a) Briket dolgulu yıkılmıĢ bir binaya örnek, b) Kerpiç dolgulu yıkılmıĢ bir binaya
ait bir örnek, c) Kerpiç +briket dolgulu yıkılmıĢ karma bir yapıya örnek, d) Ġnce
taneli bağlayıcı malzeme (kedi kumu) ve e) Düzgün bağlantı yapılmamıĢ köĢe
birleĢiminde çökme.61
5. SĠSMĠK ġĠDDET ANALĠZLERĠ
Meydana gelen bir depremden hemen sonra afet bölgesindeki mevcut durumun
değerlendirilmesinde depremin yeri ve büyüklüğü tek baĢına yeterli değildir.
Depremlerin hemen sonrasında acil yardım ve kurtarma çalıĢmalarının etkin bir
Ģekilde planlanmasında depremin etkilediği alana ve oluĢturduğu hasara ait bilgiler
önemli rol oynar. Yıkıcı bir deprem sonrası afet bölgesi ile anında iletiĢime
geçilmesi mümkün olmayabilir ve oluĢan hasarın büyüklüğü konusunda doğru
bilgilere ulaĢılması zaman alabilir; bu da acil müdahale çalıĢmalarında
gecikmelere sebep olur. Bu nedenle deprem bölgesine gitmeden önce depremden
etkilenebilecek alanın belirlenmesinde tahmini ivme ve Ģiddet dağılımlarını
gösteren haritalar kullanılabilir. Depremin yarattığı ivmeler, bölgede bulunan
kuvvetli yer hareketi kayıt istasyonları sayesinde ölçülür. Ancak deprem
bölgesinde yeralan istasyonların sayısı ve dağılımı yetersiz olursa, bu bölge için
ölçülmüĢ değerler kullanılarak bir ivme dağılım haritasının oluĢturulması mümkün
olmayabilir. Bu durumda ivme değerlerinin depremin magnitüdüne, depremin odak
noktasına olan mesafesine ve zemin koĢullarına bağlı olarak değiĢimini gösteren
ve çoğunlukla geçmiĢ deprem verileri ile elde edilen yer hareketi tahmin (azalım)
denklemleri kullanılarak ivme dağılımları tahmin edilebilir. Benzer Ģekilde tahmini
Ģiddet dağılımını gösteren haritalar da oluĢturulabilir. Depremlerden hemen sonra
hızlı bir Ģekilde üretilebilen bu haritalar, arazi gözlem ve değerlendirmelerinden
daha doğru ve detaylı sonuçlar elde edilene kadar olan ön değerlendirme
sürecinde sıklıkla kullanılırlar.
5.1. Tahmini Ġvme ve ġiddet Dağılımları
2011 yılı Ekim ve Kasım aylarında meydana gelen ve kaynak bilgileri Tablo 5.1‟de
verilen Van-Merkez ve Van-Edremit depremlerinin deprem bölgesi ve yakın
çevresinde oluĢturabileceği en büyük yer ivmesi değerleri Çeken vd. (2008)
tarafından geliĢtirilmiĢ aĢağıdaki azalım iliĢkisi kullanılarak tahmin edilmiĢtir:
(5.1)
(5.2)
Burada; A, en büyük yatay yer ivmesini (cm/sn
2
); r, faya olan en kısa mesafeyi
(km); h, regresyon sonucu elde edilen bir sabiti; Mw, moment magnitüd
büyüklüğünü; R ise mesafe parametresini ifade eder. Ayrıca Denklem (5.1)‟de
kullanılan SB kaya zemini, SC yumuĢak zemini ve SD çok yumuĢak zemini
karakterize etmektedir. En büyük yer ivme değerleri kaya zemin sınıfı kullanılarak
elde edilmiĢtir. Dolayısıyla SB =1, SC =0 ve SD =0 alınmıĢtır.
log10
(A)= -2.871+1.615Mw -0.102M
w
2 -0.882log10R-0.064SB + 0.033SC + 0.129SD ±
R= r
2
+ h
262
Tablo 5.1 23 Ekim ve 9 Kasım 2011 Van-Merkez ve Van-Edremit depremlerine ait kaynak
bilgileri (*Moment magnitüd değerleri Bölüm 1‟de yer alan moment tensör
çözümlerinden alınmıĢtır.)
Tarih Saat (TS) Enlem Boylam Derinlik
(km)
Magnitüd*
(Mw)
Yer
23/10/201
1
10:41:27.6
3
38.6890N 43.4657E 19.02 7.0 Van - Merkez
09/11/201
1
19:23:45.3
9
38.4382N 43.2825E 21.47 5.7 Van- Edremit
Bu iki deprem sonucunda oluĢabilecek deprem Ģiddeti değerleri, Arıoğlu vd. (2001)
tarafından 17 Ağustos 1999 Kocaeli depremi sonrasında geliĢtirilmiĢ olan Ģiddet ile
en büyük yer ivmesi arasındaki aĢağıda verilen denklem kullanılarak tahmin
edilmiĢtir:
(5.3)
Burada; I, DeğiĢtirilmiĢ Mercalli ölçeğine (MMI) göre sismik Ģiddet ve A, en büyük
yatay yer ivmesidir (cm/sn
2
).
Bu iki deprem için Denklem (5.1) ve Denklem (5.3) kullanılarak üretilen tahmini en
büyük yer ivmesi ve sismik Ģiddet dağılımı haritaları ġekil 5.1-5.4‟de verilmektedir.
Bu tahmini ivme haritaları üzerinde, Bölüm 3‟de anlatılan ve AFAD Deprem Dairesi
tarafından iĢletilmekte olan Ulusal Kuvvetli Yer Hareketi Gözlem Ağı bünyesinde
bölgede bulunan istasyonların konumları üçgenler ile gösterilmiĢtir. Üçgenlerin
altında yazan rakamlar, istasyonlarca ölçülmüĢ en büyük yatay yer ivmesi
değerlerinin geometrik ortalamalarını ifade etmektedir.
I=1.748lnA− 1.07863
ġekil 5.1 23 Ekim 2011, Mw=7.0 Van-Merkez depremi için tahmin edilen en büyük yer
ivmesi dağılımı
ġekil 5.2 9 Kasım 2011, Mw=5.7 Van-Edremit depremi için tahmin edilen en büyük yer
ivmesi dağılımı64
ġekil 5.3 23 Ekim 2011, Mw=7.0 Van-Merkez depremi için tahmin edilen sismik Ģiddet
dağılımı.
ġekil 5.4 9 Kasım 2011, Mw=5.7 Van-Edremit depremi için tahmin edilen sismik Ģiddet ,
dağılımı65
5.2. Genel Değerlendirmeler
Bu çalıĢmada 23 Ekim 2011 tarihinde meydana gelen Van-Merkez (Mw=7.0) ve 9
Kasım 2011 Van-Edremit (Mw=5.7) depremleri göz önünde bulundurularak
deprem bölgesi ve yakın çevresinde yaratabileceği en büyük yer ivmesi ve sismik
Ģiddet değerleri tahmin edilmiĢ ve bu değerlerin mekansal dağılımını gösteren
haritalar hazırlanmıĢtır. Ġlk ve ikinci deprem için tahmin edilen fay uzunlukları
(haritalarda açık mavi ile gösterilmiĢtir) sırası ile 67 km ve 6.9 km‟dir. Faylara ait
doğrultular ise P dalgaları ilk varıĢ yönleri kullanılarak elde edilen odak
mekanizması çözümlerine göre K87B ve K17B olarak alınmıĢtır (ġekil 5.5). VanMerkez depreminde tahmin edilen en büyük ivme değeri Merkez'e bağlı
Kasımoğlu ve Yumru tepe köylerinde 351 cm/sn
2
olarak hesaplanmıĢtır. Van–
Edremit depreminde ise tahmin edilen en büyük ivme değeri Van Merkez ilçesinde
53 cm/sn
2
, Edremit ilçesinde 58 cm/sn
2
olarak hesaplanmıĢtır . Bu ivmelere göre
tahmin edilmiĢ sismik Ģiddet değerleri Van-Merkez depremi için Merkez ve Özalp
ilçelerinde 9, Muradiye merkezde 8 ve ErciĢ merkezde ise 7 (ġekil 5.3) ve VanEdremit depreminde ise Van Merkez ve Edremit ilçeleri 6 (ġekil 5.4) olarak tahmin
edilmiĢtir. Bu depremler için tahmin edilen en büyük yer ivmesi dağılımları (ġekil
5.1 ve ġekil 5.2), bölgede bulunan kuvvetli yer hareketi ivme istasyonlarından elde
edilmiĢ değerler ile karĢılaĢtırılmıĢ ve dıĢmerkeze yakın istasyonlarda ölçülmüĢ
ivme değerleri ile kısmen uyum içerisinde oldukları gözlenmiĢtir. DıĢmerkezden
uzaklaĢtıkça gözlenen farklılıklar, çalıĢmada kullanılan azalım iliĢkisi denkleminin
Marmara Bölgesi‟nde meydana gelen depremler kullanılarak elde edilmiĢ olmasına
bağlı olabilir.66
ġekil 5.5. 23 Ekim 2011 Van-Merkez ve 9 Kasım 2011 Van-Edremit depremleri P
varıĢlarına göre elde edilmiĢ odak mekanizmaları.
6. 23 EKĠM 2011 VAN DEPREMĠNDE UYDU ve ORTOFOTO GÖRÜNTÜLERĠN
KULLANIMI
Uydu görüntüleri afet yönetiminin her safhasında yoğun olarak kullanılmakta ve bu
verilerle doğal afetlere daha kolay, etkili ve hızlı müdahale imkanı sağlanmaktadır.
Doğal afet olaylarında uydu görüntüleri afet öncesi; zarar azaltmaya yönelik olarak
tehlike ve risk haritalaması, planlama, afet senaryolarının hazırlanması, afet
anında; erken hasar tespiti, kriz yönetimi, lojistik destek, kurtarma çalıĢmaları için
alternatiflerin belirlenmesi, süregelen tehlikenin izlenmesi ve haritalanması, afet
sonrası; yeni yerleĢim yerlerinin belirlenmesi, hasar tespit çalıĢmalarına destek ve
tehlikenin izlenmesi çalıĢmalarında kullanılmaktadır. Ülkemizde 1999 depremleri
sonrasında dönemin Afet ĠĢleri Genel Müdürlüğünde uydu görüntülerinin
kullanımına yönelik çalıĢmalar baĢlamıĢ, 2003 yılında meydana gelen Bingöl
Depremi ile özellikle afet sonrası olayın boyutunun hızlı bir Ģekilde belirlenmesine
yönelik olarak daha sistematik ve düzenli bir Ģekilde kullanımı artmıĢtır.
Uluslararası alanda da afetlerde uydu görüntülerinin kullanımına yönelik değiĢik
oluĢumlar ve gruplar bulunmaktadır. Bunlar arasında; International Charter “Space
and Major Disasters” (Charter), BirleĢmiĢ Milletler SPIDER (UN Platform for
Space-Based Information for Disaster Management and Emergency Response)
Programı, BirlemiĢ Milletlere Bağlı UNOSAT-UNITAR (BirleĢmiĢ Milletler
Operasyonel Uydu Yönetim Programı), SERTIT Enstitüsü, özellikle afetler sonrası
hızlı kartoğrafya hizmeti veren oluĢumlar arasında gösterilir. Bunlar arasında
International Charter, faaliyetlerini 1999 yılından beri sürdürmekte olup, uzayda
gözlem uydusu bulunan ülkelerin afet konularıyla ilgili kuruluĢlarının bir araya
gelmesiyle oluĢmuĢtur. Doğal ve/veya teknolojik afetlerde bünyesindeki katılımcı
uzay ajanslarının görüntülerini afetlerle ilgili kurumlara ücretsiz olarak aktarmakta
olan International Charter oluĢumuna ülkemiz de mülga Afet ĠĢleri Genel
Müdürlüğünün baĢvurusu ile “Yetkili Kullanıcı” olunmuĢtur. Günümüzde bu
çalıĢmalar AFAD Deprem Dairesi BaĢkanlığında yürütülmektedir.
Charter günümüze kadar olan süreçte farklı afet türleri için ülkemiz adına
tarafımızdan aktive edilmiĢ olup bunlar; 8 Eylül 2009 Ġstanbul Su Baskını, 8 Mart
2010 Elazığ Depremi, 10 ġubat 2011 KahramanmaraĢ Kömür Ocağı Heyelanı ve
23 Ekim 2011 yılında meydana gelen Van Depremidir. Charter ile ilgili açıklayıcı
bilgiler ve ülkemizin bu konudaki aktivasyonlarına ait bilgilere gerek oluĢumun 67
internet sayfasından (www.disasterscharter.org), gerekse de AFAD Deprem
Dairesi BaĢkanlığının internet adresinden (www.deprem.gov.tr) ulaĢılabilmektedir.
23 Ekim 2011 tarihinde AFAD Deprem Dairesi BaĢkanlığı tarafından açıklanan
Ml: 6.7 (Mw: 7.0) olan Van merkezli deprem sonrasında Charter BaĢkanlığımız
tarafından depremden ilk bir saat sonrasında aktive edilmiĢtir. Call 379 çağrı kodu
ile baĢlayan süreçte BaĢkanlığımıza ilk 24 saat içerisinde bölgeye ait genel
durumu gösteren haritalar hem iĢlenmiĢ hem de ham veri olarak gönderilmiĢ,
ilerleyen süreçte de depremin neden olduğu tahribatı belirlemeye yönelik olarak
detay analizler ve uydu görüntüleri iletilmeye baĢlanmıĢtır. Diğer ülke örneklerinde
de olduğu gibi afet olaylarında Charter oluĢumu ve bu oluĢum tarafından
operasyonun yönetiminden sorumlu olan kuruluĢ (Van depremi örneğinde proje
yönetimi ve hızlı haritaların hazırlanmasında Almanya Uzay Ajansı -DLRgörevlendirilmiĢtir) ile yetkili kullanıcı arasında yoğun bir iletiĢim ve bilgi alıĢveriĢi
gerçekleĢmekte, yerel merkezlerden (Yetkili Kullanıcılar) gelen bilgilere göre
analizler belirli bölgelere daha detay odaklanarak gerçekleĢmektedir. Bu arada
analizlerin daha doğru ve hızlı yapılmasındaki acil durum safhasında hız ve
mümkün olduğunca doğru bilgi büyük önem taĢımaktadır. Yetkili Kullanıcılar
tarafından sağlanan afete iliĢkin bilgiler çalıĢmanın performansını daha da çok
arttırmaktadır.
Van Depreminde Charter tarafından ilerleyen bölümlerde detayları verilecek olan
çalıĢmalara ilave olarak HGK tarafından deprem sonrasında bölgede yapılan
çekimler ve daha önce arĢivde yer alan 1/5000 ölçekli Ortofoto görüntülerinin
kullanılması da depremin etki alanlarını belirlemeye yönelik çalıĢmaya en önemli
ve doğru katkıyı sağlamıĢtır.
6.1. International Charter “Space and Major Disasters” Faaliyetleri
Depremin meydana gelmesinden 1 saat sonra 7/24 esasına göre çalıĢan Charter
Operasyon Çağrı Merkezine (COP) talep formu iletilerek süreç baĢlatılmıĢtır. COP,
ilerleyen süreçte kendi operasyon Ģemasına göre Türkiye tarafından yapılan
çağrıyı teyit ederek resmileĢtirmiĢ ve Charter Genel Sekreteri ile birlikte
aktivasyonun sonuna kadar Yetkili Kullanıcı, Veri Sağlayıcılar ve Hızlı Kartografya
Hizmet Sağlayıcı birimlerinin eĢgüdüm içinde çalıĢmalarını sağlamak amacıyla bir
Proje Koordinatörü görevlendirilmiĢtir. Depremin ilk haber alınması ve gelen
bilgiler ıĢığında Van-ErciĢ-Bitlis illerini kapsayacak alan için bir programlama
yapılması AFAD Deprem Dairesi BaĢkanlığı tarafından talep edilmiĢ, ilerleyen
süreçte, hasarın ErciĢ-Van arasında yoğunlaĢtığı haberinin yerel kriz
merkezlerinden alınması ile uydu görüntülemesinin bu bölgelerde
yoğunlaĢtırılması yönünde Charter bilgilendirilmiĢtir.
Ġlk 24 saat içinde Charter tarafından ErciĢ Ġlçe merkezi, Bitlis ve Van il
merkezlerine ait arĢiv görüntüler iletilmeye baĢlanmıĢ, deprem sonrasına ait 68
programlanan çekimler hakkında AFAD Deprem Dairesi BaĢkanlığı
bilgilendirilmeye baĢlanmıĢtır. Deprem öncesine ait arĢiv uydu görüntüleri ve
özellikleri Tablo 6.1'de verilmektedir.
Tablo 6.1. Deprem öncesine ait uydu görüntüleri ve özellikleri.
Uydu Görüntüsü Çözünürlük Band Görüntü Tarihi Yeri
WorldView-2 2.0 m. Çok bantlı 06 Mayıs 2011 Van
WorldView-2
0.5 m. Tek bant
27 Haziran 2011 ErciĢ
2.0 m. Çok bantlı
WorldView-2
0.5 m. Tek bant 06 Mayıs – 24
Haziran 2011
Güvenli- Alaköy
2.0 m. Çok bantlı
QuickBird-2
0.6 m. Tek bant
02 Ekim 2011 Bitlis
2.5 m. Çok bantlı
Depremin ilk 24 saatinde gelen görüntüler ġekil 6.1. ve ġekil 6.2.'de verilmektedir.
Bu görüntülere AFAD Deprem Dairesi BaĢkanlığı, Charter ve DLR internet
sayfalarından değiĢik çözünürlüklerde ulaĢılabilinir. Bu görüntülerin AO boyutunda
çıktı almaya elveriĢli olan yüksek çözünürlüklü versiyonları acil durum
çalıĢmalarında kullanılmak üzere AFAD Kriz Merkezi ve Van Ġl Kriz Merkezi
yetkilileri ile paylaĢılmıĢtır. 69
ġekil 6.1. Van ili deprem öncesi WorldView-2 (2.0 m çözünürlüklü) görüntüsü.
ġekil 6.2. ErciĢ ilçesi deprem öncesi WorldView-2 (0.5 m çözünürlüklü) görüntüsü
Ġlerleyen süreçte deprem bölgesine ait deprem sonrası görüntüler elde edilmiĢ ve
Kurumumuz ile paylaĢılmıĢtır (Tablo 6.2). Deprem sonrası bölgede bulut
yoğunluğunun fazla olması çok yüksek çözünürlüklü optik görüntülerin elde
edilmesinde sorunlar yaĢanmasına neden olmakla beraber, genel olarak ErciĢ
Ġlçesi için ilçe merkezine yönelik görüntülerden hasar belirlenebilmektedir. Özellikle
ErciĢ Ġlçesini içine alan 26 Ekim 2011 tarihli QuickBird-2 (0.6 m çözünürlüklü)
görüntüsünde yoğun bulut ve sis dikkat çekmektedir (ġekil 6.3 ve 6.4). Hava
durumunun neden olduğu bu durumun yıkılmıĢ binaların belirlenmesinde kaba bir
tahmin sağladığı DLR tarafından belirtilmiĢtir. DLR tarafından yapılan hızlı tarama
sonucu yıkılmıĢ olduğu belirlenen binalar ile ilgili bilgiler gerek koordinat bilgisi,
gerekse vektör veri olarak BaĢkanlığımız ile paylaĢılmıĢtır. 70
Tablo 6.2. Deprem sonrasına ait uydu görüntüleri ve özellikleri
Uydu Görüntüsü Çözünürlük Band Görüntü Tarihi Yeri
QuickBird-2
0.6 m. Tek bant
26-28 Ekim 2011 ErciĢ
2.5 m. Çok bantlı
Ikonos
1.0 m. Tek bant
26-28 Ekim 2011 ErciĢ
4.0 m. Çok bantlı
QuickBird-2
0.6 m. Tek bant
26 Ekim 2011 ErciĢ
2.5 m. Çok bantlı
QuickBird-2
0.6 m. Tek bant
26 Ekim 2011 Bitlis
2.5 m. Çok bantlı
ġekil 6.3. ErciĢ ilçesi deprem sonrası QiuckBird-2 (0.6 m çözünürlüklü) görüntü.71
ġekil 6.4. ErciĢ ilçesi deprem sonrası QiuckBird-2, Ikonos Görüntüleri (Bu görüntüler
üzerinde kırmızı üçgenler ağır hasarlı yıkık binaları, sarı üçgenler olası hasarlı
binaları, yeĢil poligonlar ise çadır kentleri göstermekte olup DLR tarafından
yapılan analizlere ilave olarak Harita Genel Komutanlığı tarafından üretilen
ortofoto analizlerinin sonuçları da ilave edilmiĢtir).
6.2. Harita Genel Komutanlığı Tarafından Üretilen Ortofoto Görüntülerle Ġlgili
ÇalıĢmalar
Van bölgesinde meydana gelen deprem sonrasında, Harita Genel Komutanlığı
(HGK) tarafından hasarın belirlendiği yerleĢim yerleri üzerinde deprem sonrası
uçuĢ yapılarak ortofoto görüntüler çekilmiĢtir. HGK tarafından benzer bir çalıĢma
8 Mart 2010 tarihinde Elazığ'da meydana gelen Kovancılar Depreminde de
yapılmıĢ ve bu görüntülerden gerek hasarlı binalar, gerekse bölgede deprem
sonrası kurulan geçici barınma bölgeleri belirlenmiĢtir. Bu konuyla ilgili çalıĢmaya
AFAD Deprem Dairesi BaĢkanlığı internet sitesinden (www.deprem.gov.tr)
eriĢilebilir.
Sayısal Ortofoto haritalar; renkli hava fotoğraflarının sayısallaĢtırılması, ölçek
doğruluğunun her yerde sağlanması ile hazırlanan, harita doğruluğu ve hava
fotoğrafının okunabilirliği avantajlarını birleĢtiren bir sayısal üründür
(www.hgk.msb.gov.tr). BaĢka bir ifade ile bu veriler üzerine kartografik bilgilerin
(eĢ yükselti eğrileri, grid, imar paftaları gibi) eklendiği belli bir ölçeği ve koordinat 72
sistemi tanımlı olan yeni digital bir görüntünün elde edilmesi yöntemidir. Harita
Genel Komutanlığı tarafından hava fotoğraflarından ve uydu görüntülerinden
istenilen her ölçekte ve koordinatta siyah/beyaz ve/veya renkli olarak ortofoto
harita üretilmektedir. Van Depremi sonrasında HGK tarafından hazırlanan ortofoto
görüntülere ait bilgiler Tablo 6.3 ve 6.4‟de verilmektedir.
HGK‟ lığı tarafından çekilen ve hazırlanan deprem öncesi ve sonrasına ait ortofoto
görüntüler depremin hemen sonrasında AFAD ile paylaĢılarak, yıkılmıĢ binaların
belirlenmesinde ve acil yardım çalıĢmalarının koordinasyonunda kullanılmasına
olanak sağlanmıĢtır.
Tablo 6.3. Deprem öncesi ortofoto görüntüler ve özellikleri
Ortofoto Görüntüsünün
Kapsama Alanı
Görüntü
Tarihi
Koordinat
Sistemi
ErciĢ 2010 UTM ED-50
Van Merkez 2010 UTM ED-50
Van Alaköy 2010 UTM ED-50
Van Güvençli 2010 UTM ED-50
Van TopraktaĢ 2010 UTM ED-50
Van Tevekli 2010 UTM ED-50
Tablo 6.4. Deprem sonrası ortofoto görüntüler ve özellikleri
Ortofoto Görüntüsünün Kapsama
Alanı
Görüntü
Tarihi
Koordinat
Sistemi
ErciĢ 2011 UTM ED-50
Van Merkez 2011 UTM ED-50
Van Alaköy 2011 UTM ED-50
Van Güvençli 2011 UTM ED-50
Van TopraktaĢ 2011 UTM ED-50
Van Tevekli 2011 UTM ED-5073
Van depremi öncesi ve sonrasına ait yüksek çözünürlüklü deprem öncesi ve
sonrası ortofoto görüntüler üzerinde analizler yapılarak ErciĢ ilçe merkezi ve Van il
merkezindeki yıkık binalar tespit edilmeye çalıĢılmıĢtır (ġekil 6.5, 6.6 ve 6.7).
(a)
(b)
ġekil 6.5. ErciĢ ilçe merkezi yıkık bina tespiti a) deprem öncesi, b) deprem sonrası.74
ġekil 6.6. ErciĢ ilçe merkezi deprem sonrasına ait görüntü75
ġekil 6.7. Van il merkezi deprem sonrasına ait görüntü76
Depremin ilerleyen günlerinde BaĢkanlığımız tarafından HGK' dan depremin
etkilediği köylere ait ortofoto görüntüleri talep edilmiĢtir. Bu görüntüler depremden
etkilenen köylerde (Alaköy, Güvençli, TopaktaĢ, Tevekkeli) özellikle hasarın
boyutunun ortaya konulmasının yanı sıra, geçici barınma amacıyla kurulan
çadırların dağılımlarının da belirlenmesinde oldukça faydalı olmuĢtur (ġekil 6.8 ve
6.9). Köyler üzerinde benzer çalıĢma yapmak amacıyla Charter oluĢumundan da
bölgelere ait uydu görüntüleri talep edilmiĢ, hava Ģartlarının çok bulutlu olması ve
net görüntülerin elde edilememesi nedeniyle uydu görüntülerinden
faydalanılamamıĢtır.
ġekil 6.8. Van Alaköydeki yıkık yapılar (Sarı alanlar) ve geçici barınma için kurulmuĢ
çadırlar (Mavi noktalar).
ġekil 6.9. Van Alaköy‟de kurulan çadırların (mavi noktalar) ortofoto görünümü.77
Deprem bölgesine ait görüntülerin aynı zamanda CBS yöntemleri kullanılarak
sayısal yükseklik verisinden elde edilen sayısal arazi modelleriyle çakıĢtırılması
sonucunda üç boyutlu ortofoto görüntüleri de elde edilmiĢtir (ġekil 6.10).
ġekil 6.10. ErciĢ‟in 3 boyutlu ortofoto görüntüsü78
7. SONUÇLAR
23 Ekim 2011 ve 9 Kasım 2011 tarihlerinde Van ilinde meydana gelen depremlerle
ilgili AFAD Deprem Dairesi BaĢkanlığınca yapılan çalıĢmalar sonucunda;
a) AFAD Deprem Dairesi BaĢkanlığının Ulusal Sismoloji Gözlem Ağı verilerine
göre; 23 Ekim 2011 tarihinde yerel saatle 13.41‟de Van ili kent merkezinin
yaklaĢık 30 km. kuzeyinde Erçek Gölünün batısında 19.02 km derinliğinde
yerel (lokal) Magnitüd değeri 6.7 moment Magnitüd değeri 7.0 olan bir
deprem meydana gelmiĢtir. 9 Kasım 2011 tarihinde yine Van ili sınırları
içinde Edremit ilçesine yakın Van Gölü içinde yerel saatle 21.23‟de yerel
magnitüd değeri 5.6 olan ikinci bir deprem daha oluĢmuĢtur.
b) 23 Ekim 2011 tarihinde meydana gelen depremden sonra Van ilinde
günümüze kadar deprem aktivitesi yoğun bir Ģekilde devam etmekte olup,
9 Aralık 2011 tarihi itibariyle deprem bölgesinde büyüklükleri 1.7 ile 5.8
arasında değiĢen toplam 6284 adet artçı deprem meydana gelmiĢtir.
c) Van ilinde meydana gelen depremler sonucunda açığa çıkan enerji
2.36x10
15
Joule değerinde olup bu değer HiroĢimaya atılan atom
bombasının yaklaĢık 37 katına eĢit olduğu söylenebilir.
d) 23 Ekim 2011 tarihinde meydana gelen depremin odak mekanizması
çözümüne göre bindirme türünde bir faylanmadan kaynaklanmıĢ olduğu
belirlenmiĢ, bu depremin Erçek Gölü ile Van Gölü arasında uzanan yaklaĢık
Doğu-Batı doğrultulu bindirme karakterindeki Everek Fayı ile iliĢkili olduğu
düĢünülmüĢ ve bu sonuç arazide yapılan gözlemlerle de desteklenmiĢtir.
e) Yapılan arazi gözlemlerinde Van ilinde meydana gelen depremlerin
heyelan, kaya düĢmesi, sıvılaĢma ve yanal yayılma olaylarına neden
olduğu saptanmıĢtır.
f) DSĠ Bölge Müdürlüğünün Van gölündeki ölçümlerine göre 9 Kasım 2011
tarihinde meydana gelen Ml:5.6 büyüklüğündeki depremde Van Gölünün
seviyesi 4 cm. yükselmiĢtir. 1649.51 m. olan göl seviyesi depremde
1649.55 metreye çıkmıĢ daha sonra tekrar eski seviyesine düĢmüĢtür.
g) Mw:7.0 büyüklüğündeki Van depreminin Muradiye ilçesindeki Kuvvetli Yer
Hareketi Kayıt Ġstasyonundan elde edilen en büyük ivme değerleri; KuzeyGüney yönünde 178.5 cm/sn
2
, Doğu-Batı yönünde 168.5 cm/sn
2
ve düĢey
yönde ise 75.5 cm/sn
2
dir. Ml: 5.6 büyüklüğündeki ikinci depremde ise Van
merkezdeki Kuvvetli Yer Hareketi Kayıt Ġstasyonundan elde edilen en büyük
ivme değerleri; Kuzey- Güney yönünde 148.1 cm/sn
2
, Doğu-Batı yönünde
245.9 cm/sn
2
ve düĢey yönde ise 15.5 cm/sn
2
olarak ölçülmüĢtür.
h) Van ili ve çevresinde meydana gelen depremler sonucunda yapısal hasar
konusunda yapılan arazi gözlemlerinde; yapıların deprem yönetmeliği
dikkate alınmadan geliĢigüzel inĢa edildikleri için hasara uğradığı
belirlenmiĢtir. Yapısal hasarın temel nedenleri; yapı malzemesinin kalitesiz
olması, yıkılan binaların giriĢ katlarında yükseklikleri normal kat 79
yüksekliğinin iki katına kadar olan dükkânların varlığı, yetersiz ve düzensiz
dağıtılan yatay ve düĢey hatıllar, dolgu duvarların azlığı ve nervürsüz düz
donatı kullanımı olarak saptanmıĢtır.
i) Günümüzde hemen her alanda kullanımı yaygınlaĢan uzaktan algılama
verileri afet çalıĢmalarında özellikle acil durum yönetimi ve afet sonrası ön
hasar çalıĢmalarında katkı sağlaması açısından oldukça önemlidir. Bu
görüntüler aynı zamanda afet sonrasında geçici ve kalıcı konutların yer
seçimi gibi teknik bilgi ve altyapı gerektiren konularda da önemli katkılar
sağlamaktadır. Son yıllarda yüksek çözünürlüklü uydu görüntülerinin sayı
ve kalite bakımından artması bu çalıĢmaların daha doğru ve etkin bir
Ģekilde yapılmasına katkı vermektedir.
j) International Charter gibi uluslararası oluĢumlar kullanılarak elde edilen
uydu görüntülerinin analiz edilmesi ve kullanıma sunulması afet olayından
24 saat sonra mümkün olabilmektedir. Bununla birlikte uydu sağlayıcı
kurumların bu sürecin uzaması veya kısalmasında önemli rolleri
bulunmaktadır. Van Depremi sonrasında ilk 24 saat içinde bölgeye ait arĢiv
görüntüler elde edilmiĢ, 48 saat içinde de depremin etkisine yönelik ilk
bilgiler alınmıĢtır.
k) Van Depremi örneğinde olduğu gibi Harita Genel Komutanlığı tarafından
hazırlanan ortofoto görüntülerin deprem sonrası uydu kaynaklarına kıyasla
daha kısa sürede elde edilebilmesi ve analize hazır hale getirilmesi yerel
kaynaklar ile bu iĢin yapılmasının ne kadar etkin olabileceğini göstermesi
açısından önemlidir.
l) Mevcut varsayımlardan hareket ederek yapılan modellemeler sonucunda;
23 Ekim 2011 tarihinde meydana gelen Mw: 7.0 büyüklüğündeki depremin
Ģiddeti IX, 9 Kasım 2011 tarihinde meydana gelen Ml: 5.6 büyüklüğündeki
depremin Ģiddeti ise VI olarak bulunmuĢtur. Bu analizlere göre depremlerin
en büyük yer ivmesi ve sismik Ģiddet dağılım haritaları oluĢturulmuĢtur.80
YARARLANILAN KAYNAKLAR
Ambraseys, N. N. and Finkel C., 1995. The Seismicity of Turkey and Adjacent Areas: A
Historical Review, 1500-1800. Eren Yayıncılık ve Kitapçılık, Ġstanbul. 240 pp.
Bath, M. 1979, “Introduction to Seismology”
Boore, D. M., Joyner W. B. and Fumal, T. E. 1997. Equations for estimating horizontal
response spectra and peak acceleration from Western North American
earthquakes: A Summary of recent work. Seismological Research Letters, 68
(1), 128-153 pp.
Bozkurt, E., 2001. Neotectonics of Turkey-asynthesis. Geodinamica Acta, 14, 3-30.
Calvi, S., 1941.Türkiye ve bazı KomĢu ülkelerin deprem kataloğu. Çeviren Erdoğan
Kumcu. 1979 Ġstanbul.
Çeken, U., Beyhan, G. ve Gülkan, P. 2008. Kuzeybatı Anadolu Depremleri Ġçin Kuvvetli
Yer Hareketi Azalım ĠliĢkisi, 18. Uluslararası Jeofizik Kongre ve Sergisi, 14-17
Ekim 2008, vol:3B14, s:1-4, MTA Kültürü Sitesi, Ankara.
Havskov, J., Ottemöller, L., Voss, P. SEISAN “Earthquake Analysis Software”.
Kalkan, E., and Gülkan, P., 2004. Site-dependent spectra derived from ground motion
records in Turkey, Earthquake Spectra Vol.20, No.4, Nov. 2004.
Koçyiğit, A., Yılmaz, A., Adamia, S., and Kuloshvili,S., 2001. Neotectonic of East
Anatolian Plateau (Turkey) and Lesser Caucasus: implication for transition
from thrusting to strike-slip faulting. Geodinamica Acta, 14, 177-195.
Ohsaki Y. (1991). Deprem Dalgasının Spektral Analizine GiriĢ, (Çev. M. Ġpek), ĠnĢaat
Mühendisleri Odası, Ġstanbul.
Özbey, C., SARI, A., Manuel, L., Erdik, M. and Fahjan, Y. 2003. Empirical strong ground
motion attenuation relations for Northwestern Turkey. Fifth National
Conference on Earthquake Engineering, Istanbul, Turkey.
Sadigh, K., Chang, S. Y., Egan, J. A., Makdisi, F. and Youngs, R. R., 1997. Attenuation
relationships for shallow crustal earthquakes based on California strong
motion data. Seismological Research Letters, V: 68, No: 1, p: 180-189.
Sieberg, A., 1935. Erdbebengeographie, in ed. B. Gutenberg, Handbuch der geophysik
4:775-812. Berlin.
ġaroğlu, F. ve Yılmaz, Y., 1986. Doğu Anadolu‟da neotektonik dönemdeki jeolojik evrim
ve havza modelleri. Maden Tetkik ve Arama Dergisi, 107, 73-94.
ġengör A.M.C. and Kidd W.S.F., 1979. Postcollisional tectonics of the Turkish-Iranian
plateau and a comparison with Tibet. Tectonophysics, 55, 361–376.81
ġengör, A.M.C., and Yılmaz, Y, 1981. Tethyan evolution of Turkey: a plate tectonic
approach. Tectonophysics, 75, 181-241.
TDY-2007. Türkiye Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik, T. C.
Bayındırlık ve Ġskan Bakanlığı, Ankara.
Tchalenko, J.S., 1977. A reconnaıssance of the seismicity and tectonics at the northern
border of the Arabian Plate (Lake Van region). Revue de Geographie
Physique et de Geologie Dynamique. Vol. XIX, Fasc. 2, pp 189-208, Paris,
1977.
Üner, S., YeĢilova, Ç., Yakupoğlu, T., Üner, T., 2010. PekiĢmemiĢ sedimanlarda
depremlerle oluĢan deformasyon yapıları (sismitler): Van Gölü Havzası, Doğu
Anadolu. Yerbilimleri, 31 (1), 53-66. Hacettepe Üniversitesi Yerbilimleri ve
Uygulama ve AraĢtırma Merkezi Dergisi.
Waldhauser, F. 2001, HYPODD ”A Program to Compute Double-Difference Hypocenter
Locations”.
1/100000 Ölçekli Jeoloji Haritası, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara.
1/500000 Ölçekli Jeoloji Haritası, MTA Genel Müdürlüğü, Ankara.
Web Sayfaları
Afet ve Acil Durum Yönetimi BaĢkanlığı internet sayfası;
www.afad.gov.tr
Afet ve Acil Durum Yönetimi BaĢkanlığı Deprem Dairesi BaĢkanlığı internet sayfası;
www.deprem.gov.tr
Alman Uzay Ajansı (DLR) Uydu Tabanlı Kriz Bilgi Merkezi (ZKI) internet sayfası;
www.zki.dlr.de
GEO Group On Earth Observations internet sitesi;
//supersites.earthobservations.org/van.php
Harita Genel Komutanlığı internet sayfası;
www.hgk.msb.gov.tr/urunler/fotogrametrik/ortofoto.htm
International Charter “Space and Major Disasters” internet sayfası;
www.disasterscharter.org
Ġsviçre Sismoloji Merkezi (SED) “Centroid Moment Tensor Solution”;
www.seismo.ethz.ch/prod/tensors/index_EN
USGS 23/10/2011 Eastern Turkey Mw=7.1 Centroid Moment Tensor Solution;
//earthquake.usgs.gov/earthquakes/eqinthenews/2011/usb0006bqc/neic_b0
006bqc_cmt.php82
