Anayasa Mahkemesi (AYM), 2015 yılında İzmir’de düzenlenen ‘laik, bilimsel ve anadilde eğitim’ eylemine katılan Nuray Zencir’in polis müdahalesiyle yaralanmasının ‘insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağı’nın ihlali olduğuna hükmederken, toplantı ve gösteri yürüyü hakkıyla ilgili iddianın incelenmesine gerek olmadığına karar verdi. Bu karara şerh düşen AYM üyesi Engin Yıldırım, “Kamu düzenini bozduğu idarece ortaya konulmayan, şiddet içermeyen bir toplantıya güç kullanarak müdahalede bulunmak anayasal ve demokratik haklarını kullanırken vatandaşların tereddüte düşmesine ve caydırıcı etkilere maruz kalmasına neden olacaktır” dedi.
Anayasa Mahkemesi’nin kararına konu olan başvuru, İzmir’de yaşayan Nuray Zencir tarafından yapıldı. Zencir, 13 Şubat 2015 tarihinde “laik, bilimsel ve anadilde eğitim’ çağrısıyla Türkiye genelinde gerçekleşen eyleme katıldı. Zencir’in iddiasına göre, herhangi bir uyarı yapılmadan polis basınçlı su ve biber gazı ile müdahale etti. Polisin müdahalesini alkışla protesto eden Zencir, gözaltına alınmak istenirken darp edildi.
Zencir, Alsancak Nevvar Salih İşgören Devlet Hastanesi’nden darp raporu aldı. Raporda, ‘basit tıbbi müdahale ile giderilebilecek yaralanma’ tespiti yer aldı. Zencir, Türkiye İnsan Hakları Vakfı İzmir Şubesi’ne başvurdu ve şube olay hakkında rapor düzenledi. Raporda, Zencir’in başına gelen olayların “işkence ve diğer zalimane, insanlık dışı veya aşağılayıcı muamele kapsamında” olduğu değerlendirildi.
Zencir’in yaralanmasına ilişkin Adli Tıp Kurumu da rapor verdi ve devlet hastanesinin tersine yaralanmanın “basit tıbbi müdahale ile giderilecek nitelikte hafif olmadığı kanaatine” vardı. Zencir, kolluk hakkında İzmir Cumhuriyet Başsavcılığı’na suç duyurusunda bulundu. Savcılık olayın incelenmesi için MOBESE kameralarını talep etti ve bilirkişi incelemesine gönderdi. Bilirkişi raporunda olaya ilişkin bazı polis memurlarının kimliklerine tahmini tespitlerde bulundu.
Savcılık tanık sıfatıyla Z.F.Y.’nin ifadesini de aldı. Z.F.Y. ifadesinde, “Polisler gelerek burada bize fiziki müdahalede bulundular. Nuray hanımı dövdüler. Ben bunu gördüm. Benim gördüğümde görevli polis memurlardan birisi başındaki kask ile Nuray hanıma vuruyordu. Kaskın numarasını bilmiyorum. Sadece 35 ile başladığını gördüm. Özellikle dört memuru görsem tanırım” dedi.
Tanık polis memuru Ş.K. savcılığa verdiği ifadesinde, kendisine gösterilen fotoğrafta polis memurunu teşhis ederek, “Fotoğrafta benim hemen yanımda görünen polis memuru E.Ü.’dür. Kendisi olay tarihinde Çevik Kuvvet Şube Müdürlüğü’nde görev yapmaktaydı. Ben kendisinin savcılığımızca müracaatını sağlayacağım. Ancak ne E. ne de diğer polis memurları müşteki şahsa vurmadılar” diye konuştu.
"ŞAHSI VERMEK İSTEMEYEN ŞAHISLAR BİLE YAPMIŞ OLABİLİR"
Şüpheli E.Ü. ise savcılığa verdiği ifadesinde, Zencir’e vurmadığını savunarak, “Müşteki şahıstaki yaralanmalar muhtemelen o arbede sırasında olmuştur. Belki de müşteki şahsı vermek istemeyen şahıslar bile yapmış olabilir. Doktor raporundan da görüleceği üzere müştekinin sırt bölgesinde geniş ekimotik alanlar tarif edilmektedir. Bu alanları oluşturabilecek künt bir cisim ne benim elimde ne de diğer polis memuru arkadaşların elinde yoktu” dedi.
Savcılıkta ifadesi alınan polis memuru G.D., Zencir’in olayı provoke ettiğini söyleyerek, kendisinin Zencir’e vurmadığını savundu. G.D., “Sadece onun direncini kırmak amacıyla müdahalede bulundum” dedi. Yine polis memuru Y.Y. de kimseye vurmadığını kaydetti.
Savcılık Zencir’in şikayetine “kovuşturmaya yer olmadığı” kararı verdi. Kararın gerekçesinde kovuşturmayı gerektirecek yeterli delil bulunmadığını belirtildi. Zencir, İzmir 3. Sulh Ceza Mahkemesi’ne itiraz etti, ancak itirazı da reddedildi.
Zencir, 19 Ocak 2017 tarihinde Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuruda bulunarak, polislerin müdahalesi sonucu yaralanması nedeniyle insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağının, miting ve gösteri yürüyüşüne müdahale edilmesi nedeniyle toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkının ihlal edildiğini ileri sürdü.
AYM: İNSAN HAYSİYETİYLE BAĞDAŞMAYAN MUAMELE YASAĞININ İHLALİDİR
AYM, Zencir’in başvurusunu karara bağladı. Zencir’e yönelik insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağının ihlal edildiğine oybirliği ile karar verirken, oyçokluğu ile de toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkının ihlal edildiğine yönelik inceleme yapılmasına gerek olmadığına hükmetti.
ZENCİR'E 90 BİN LİRA TAZMİNAT, SORUŞTURMASININ YENİDEN AÇILMASI KARARI
AYM, kararının gerekçesinde insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağının ihlali nedeniyle Zencir’e 90 bin lira tazminat ödenmesi gerektiğini bildirerek, yeniden soruşturma açılmasını da istedi.
Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkının ihlaline ilişkin AYM kararında, “Somut başvuruda insan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele yasağı yönünden ihlal kararı verildiğinden toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddia hakkında inceleme yapılmasına gerek görülmemiştir” denildi.
ENGİN YILDIRIM MUHALEFET ŞERHİ YAZDI
AYM üyesi mahkemenin bu kararına muhalefet şerhi verdi. Yıldırım şerhinde, kolluğun anayasal hakkın kullanılmasında orantısız güç kullanımının olduğunu belirterek, “Olayın toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı ile ilgili boyutunu değerlendirmemek kolluğun güç kullanımının demokratik ve anayasal bir hakkın kullanılmasına müdahale edilmesi sonucu doğurduğunu dikkate almamak anlamına gelecektir. Kolluk adli bir olaya müdahale etmemiştir. Dolayısıyla toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına ilişkin değerlendirme yapılması gayet mümkün ve gereklidir” dedi.
“VATANDAŞLAR HAKLARINI KULLANIRKEN TEREDDÜTE DÜŞER”
Yıldırım, sivil toplum kuruluşu örgütlerinin Zencir’in başına gelen olay öncesinde “bilimsel, laik ve anadilde eğitim” talepli barışçıl eylem düzenlemek istediğini aktarak, “Kolluk kuvvetleri toplanan kalabalığı orantısız bir güç kullanarak dağıtmış, bu esnada başvurucu yaralanmıştır. Kamu düzenini bozduğu idarece ortaya konulmayan, şiddet içermeyen bir toplantıya güç kullanarak müdahalede bulunmak anayasal ve demokratik haklarını kullanırken vatandaşların tereddüte düşmesine ve caydırıcı etkilere maruz kalmasına neden olacaktır” görüşünü dile getirdi.
